00:00
Άρχοντες τρων και πίνουσι σε μαρμαρέ- σε μαρμαρένιαν τάβλα,
σε μαρμαρέ- σε μαρμαρένιαν κι αργυρήν
και σε μαλα- και σε μαλαματένιαν·
κι όλοι τρώσι και πίνουσι κι αθιολή δε φέρνου.1
Κι ο Κωσταντίνος ο μικρός άρ’σε2 λιανό τραγούδι,
τ’ ακράνη3 του τ’ Ανδρόνικου, του νιου του παινεμένου.
– Μαύρος είσαι, μαύρα φορείς, μαύρο καβαλικεύγεις.
Μαθαίνεις τον να πορπατεί, μαθαίνεις τον να δρέμει,4
μαθαίνεις τον και της στεριάς μαζί και του πελάου,
μαθαίνεις τον να ’έχεται τον όχλιον του πολέμου·5
ξεχάνεις και τη λυγερή τη γλυκοποθητή σου.
1αθιολή: ομιλία, κουβέντα· δεν κουβεντιάζουν
2άρ’σε: άρχισε
3ακράνης: σύντροφος, τουρκ. akran
4δρέμει: τρέχει
5να ’έχεται τον όχλιον τον πολέμου: να αντέχει τις δυσκολίες, το ζόρι του πολέμου
Σε μια ομάδα σημαντικών ηρωικών τραγουδιών, ο κεντρικός ήρωας φέρει το όνομα Ανδρόνικος – στοιχείο που οδήγησε παλαιότερους μελετητές να υποθέσουν πως αναφερόταν στον Ανδρόνικο Δούκα, στρατηγό του Λέοντος ΣΤ΄ (886-912), γνωστό για τις νίκες του κατά των Αράβων στην Κιλικία. Ο Ανδρόνικος αυτός, συκοφαντημένος και περιπεσών σε δυσμένεια, λέγεται πως αναγκάστηκε αργότερα να ζητήσει άσυλο από τους πρώην αντιπάλους του και πιθανόν να εξισλαμίστηκε. Αν και οι υποθέσεις αυτές είναι εντελώς ατεκμηρίωτες, το όνομα από μόνο του προσδίδει στα τραγούδια την αίγλη της αρχαιότητας· έτσι, κάθε Ανδρόνικος φέρει τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά του μυθικού ήρωα –όπως η πρόωρη σωματική ανάπτυξη ή η οξεία ευφυΐα–, ακόμη κι όταν πρωταγωνιστεί απλώς σε μια ερωτική ιστορία, όπως στο τραγούδι
Ο Ανδρόνικος και η ρήγισσα.
Το τραγούδι Άρκοντες τρων και πίνουσι αποδίδει με ζωντάνια το μεσαιωνικό σκηνικό ενός αρχοντικού συμποσίου και, ιδίως, την ιδιαίτερη σχέση των νεαρών πολεμιστών με το άλογό τους. Στα έπη και τα ηρωικά τραγούδια, το άλογο αποτελεί πρωτίστως σύμβολο ευγένειας, και οι ήρωες επιδεικνύουν τον ίδιο ζήλο στην εκπαίδευση του ίππου τους όσο και στη δική τους ιπποσύνη. Το γεγονός ότι το άλογο συχνά εμφανίζεται προικισμένο με ανθρώπινες ιδιότητες –να μιλά με ανθρώπινη λαλιά, να κρίνει και να συμβουλεύει– το καθιστά όχι μόνο τον πιο πιστό σύντροφο των παλληκαριών σε καιρό ειρήνης, αλλά και ισχυρότατο όπλο στον πόλεμο, όπου συμπληρώνει την ανδρεία του αναβάτη με τη δική του ταχύτητα και δύναμη.
Το τραγούδι δεν έχει εντοπιστεί παρά μόνο στην Κάρπαθο. Ακολουθήστε αυτό τον σύνδεσμο για να ακούσετε μια ζωντανή εκτέλεση του τραγουδιού σε πανηγύρι ανήμερα εορτής αγίου.
Για το τραγούδι ο Νίκος Σαραντάκος έχει κάνει ειδική ανάρτηση στο blog του με αναφορά στην ερμηνεία της Δόμνας: https://sarantakos.wordpress.com/2013/04/09/akran/
Ηχογράφηση από συναυλία που δόθηκε στις 25/6/1982 στο Σεν Ντενί του Παρισιού.
Διόρθωση: άρ’σε λιανό τραγούδι > ας ελιανοτραγούδει.
(«Ας»: μόριο του καρπάθικου ιδιώματος, άσχετο από το κοινό ας [ας φύγουμε], που βρίσκεται ενίοτε σε τραγούδια και δηλώνει αναπάντεχη έναρξη κάποιας πράξης.)
Περικλής Σχινάς (2017)
Ευπρόσδεκτη η παρατήρηση σου, αγαπητέ Περικλή, σου έχω μεγάλη εμπιστοσύνη. Εγώ απέδωσα το στίχο έτσι υπηρετώντας –ή νομίζοντας– το νόημα. Ωστόσο μου φαίνεται περίεργη σύμπτωση το «ας» να δηλώνει έναρξη και να μην συγγενεύει με το δικό μου «άκουσμα». Μήπως να το ψάξουμε; Σ’ ευχαριστούμε όλοι μας, και ιδιαίτερα εγώ, για το προσεκτικό σου διάβασμα πάντα.
Μιράντα Τερζοπούλου (20217)
Τραγούδι
