00:00
«Μάνα μ’, ήρτεν η άνοιξη, το γέρ’μο1 καλοκαίρι,
ξέβγαν2 τα χί-, κι αμάν, αμάν-, ξέβγαν τα χίλια τ’ άργατα,3
ξέβγαν τα χίλια τ’ άργατα, τα θέλουν χίλια χέρια.
«Δούλεψε, ξέ-, κι αμάν, αμάν, δούλεψε, ξένε, δούλεψε,
δούλεψε, ξένε, δούλεψε κι εγώ να σε παντρέψω.
Πάλιν ο ξέ-, κι αμάν, αμάν, πάλιν ο ξένος δούλευε,
πάλιν ο ξένος δούλευε, στον τόπο του να πάει.
Νύχτα σελώ-, κι αμάν, αμάν, νύχτα σελώνει τ’ άλογο,
[νύχτα σελώνει τ’ άλογο, μέρα το καλιγώνει,
βάζ’ ασημένια πέταλα, καρφιά μαλαγματένια
και τα καλιγοσοίνια4 του όλ’ από τζεβαέρι5…]
1γέρ’μο: έρημο, ρημάδι
2ξέβγαν: βγήκαν, ξεπρόβαλαν, εμφανίστηκαν (αρχ. ελλ. εξέβησαν)
3άργατα: εργασίες, δουλειές. Ως γνωστόν, οι θερινές δουλειές είναι πάρα πολλές, αγροτικές και άλλες
4καλιγοσοίνια: καλιγόσκοινα, ηνία, χάμουρα
5τζεβαέρι: τζοβαΐρι, κόσμημα, θησαυρός (αραβοτουρκ. cevahir)
Εδώ, οι στίχοι συμπληρώθηκαν από το ίδιο τραγούδι που κατέγραψε ο Γ. Δ. Παχτίκος στο βιβλίο του 260 Δημώδη ελληνικά άσματα (Αθήναι 1905, σελ. 34-35) από τον Σινασίτη Ιωάννη Αμβροδή, 25 ετών (γύρω στα 1900).
Σινασίτικο τραγούδι της ξενιτιάς σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο, που χορεύεται ως γυναικείος κλειστός χορός και τραγουδιέται, χωρίς όργανα συνήθως, από τις χορεύτριες και τους παρισταμένους. Συχνά ανάμεσα στα δίστιχα παρεμβάλλονται οκτασύλλαβα τσακίσματα, όπως π.χ.:
Τσατσάκι μου, τσατσάκι μου,
να ζεις, παλληκαράκι μου.
Τσατσάκι μου, δεν νταγιαντώ
τον εδικόνε σου καημό.
Παρόλο που αυτό το τραγούδι της Σινασού εδώ είναι ελλιπές, γνωρίζουμε το θέμα του από πολλές πληρέστερες παραλλαγές (βλ. Guy Saunier, Της ξενιτιάς, σελ. 38-41). Το θέμα είναι η αναχώρηση του ξενιτεμένου. Εδώ, ο γιος δηλώνει στη μάνα του πως ανοίξανε πολλές δουλειές στην ξενιτιά κι εκείνη του επιτρέπει να μεταναστεύσει. Όταν γυρίσει, ως επιβράβευση, θα τον παντρέψει, μια και θα έχει αποκατασταθεί οικονομικά. Έτσι, ο νέος ξεκινά με τις καλύτερες προοπτικές και το πιο εκλεκτό μέσο: ένα ιδανικό άλογο με πολυτελέστατη εξάρτυση. Αυτό θα του εξασφαλίσει το καλό ταξίδι και την ασφάλεια που χρειαζόταν σ’ εκείνη την εποχή. Σε άλλες παραλλαγές, η μάνα, και κυρίως η γυναίκα του ξενιτεμένου, παρακαλεί επίμονα να την πάρει μαζί του, αλλ’ αυτός αρνείται, φέρνοντας ως δικαιολογία τους κινδύνους που καραδοκούν στο ταξίδι και τις δυσκολίες ή τα εμπόδια που υπάρχουν στην ξενιτιά.
Σημειωτέον ότι η Σινασός, από πολύ παλαιότερες εποχές μέχρι το 1924, ήταν μια από τις μεγάλες πηγές μεταναστών στην Καππαδοκία. Οι περισσότεροι άντρες ξενιτεύονταν στην Κωνσταντινούπολη, όπου ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο χαβιαριού, αλιπάστων και ειδών ναυτιλίας για τον εφοδιασμό των πλοίων. Τα καραβάνια των εκατοντάδων ξενιτεμένων κινούσαν την άνοιξη, και μετά από πολυήμερο, κουραστικό και πολύ επικίνδυνο ταξίδι, εξαιτίας των ληστών, έφταναν στην Πόλη, όπου δούλευαν σκληρά. Γύριζαν στη Σινασό ύστερα από λίγα ή περισσότερα χρόνια, δημιουργούσαν εκεί την οικογένειά τους, και ξανάφευγαν, αφήνοντας στην πατρίδα γυναικόπαιδα και γέροντες. Ο εκπληκτικός αρχιτεκτονικός πλούτος της Σινασού και τα κάθε είδους ιδρύματά της (ναοί, σχολεία κ.λπ.) οφείλονται αποκλειστικά στα «καζάντια» και την ευμάρεια εκείνων των ξενιτεμένων.
Θοδωρής Κοντάρας (2022)
Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία Μικρασιάτικα τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου, που πραγματοποιήθηκε στις 8 Μαρτίου 2005 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Βασισμένο σε καταγραφή του Σίμωνα Καρά που ανήκει στη συλλογή του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής.
Τραγούδι
Κλαρίνο
Βιολί
Κανονάκι
Λάφτα
Λαούτο
Μπεϊντίρ
Μπεϊντίρ
Κουτάλια
