00:00
Ιστορικός θρύλος της Άλωσης
Καλογριά μαγέ- μαγέρευε ψαράκια στο τηγάνι
και μια φωνή, ψιλή φωνή, απάνωθέ της λέγει.
– Πάψε, γριά, το μαγερειό κι η Πόλη θα τουρκέψει
κι ο Μουχαμπέτης1 θε’ να μπει στην Πόλη καβαλάρης.
– Όταν τα ψάρια πεταχτούν και βγουν και ζωντανέψουν,
τότε κι ο Τούρκος θε’ να μπει κι η Πόλη θα τουρκέψει.
Τα ψάρια πεταχτήκανε, τα ψάρια ζωντανέψαν
κι ο αμιράς2 εισέβηκεν στην Πόλη καβαλάρης.
1 Μουχαμπέτης ή Μουχαμέτης: ο Μωάμεθ
2 Αμιράς: Στρατηγός, ηγέτης (από το αραβικό amir ή τουρκοπερσικό emir)
Αργό καθιστικό τραγούδι που ανήκει στην κατηγορία των ιστορικών τραγουδιών και μάλιστα στους θρήνους που δημιουργήθηκαν μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Αυτό το συνταρακτικό και παγκόσμιας σημασίας γεγονός προκάλεσε τρομερή αναστάτωση στον ελληνικό και γενικά στον ορθόδοξο κόσμο. Η απώλεια του προπυργίου της Χριστιανοσύνης στην Ανατολή επέφερε θρήνο και πένθος στον ελληνικό λαό. Κανείς δεν ήθελε να πιστέψει πως η Πόλη κατελήφθη από τους Οθωμανούς και οι Μουσουλμάνοι βεβηλώνουν τώρα τη θεοφρούρητο βασιλίδα των πόλεων, την αγαπημένη της Παναγιάς. Κανείς δεν μπορούσε τότε να καταλάβει πώς αυτή η πόλη, που άντεξε σε τόσες πολιορκίες και δεν κατακτήθηκε ποτέ από κανέναν, πλην της ληστρικής κατοχής των σταυροφόρων (1204-1261), έπεσε τώρα στα χέρια των Τούρκων. Η φοβερή πραγματικότητα δεν χωρούσε στο νου κανενός!
Με ξεχωριστή πρωτοτυπία και έμπνευση, με τρόπο δραματικό και εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου, ο λαϊκός ποιητής αποτυπώνει αριστοτεχνικά μια κορυφαία στιγμή της ελληνικής ιστορίας. Παρουσιάζει μια καλογριά να λαμβάνει το θεϊκό μήνυμα για το πάρσιμο της Πόλης, την ώρα που τηγανίζει ψάρια. Ακόμη κι αυτή η «γυναίκα του Θεού» αδυνατεί να πιστέψει το φαρμακερό άγγελμα. Δεν μπορεί να δεχτεί αυτή τη φωνή του πεπρωμένου και της ιστορικής μοίρας, παρά μόνο αν ανατραπεί η καθιερωμένη φυσική τάξη. Μόνο αν ξαναζωντανέψουν τα τηγανισμένα ψάρια, τότε κι αυτή θα πιστέψει πως «ο Τούρκος θε’ να μπει κι η Πόλη θα τουρκέψει». Στη σκέψη του λαού, μόνο με τη θεϊκή επέμβαση μπορεί να εξηγηθεί η άλωση και να συνειδητοποιηθεί η εθνική συμφορά. Γι’ αυτό, αποδόθηκε σε θείο θέλημα και θεία απόφαση η αλλαγή της καθιερωμένης για πάνω από μια χιλιετία «καθεστηκυίας τάξεως» του Βυζαντίου και το πέρασμα της εξουσίας, μαζί με τη θρυλική βασιλεύουσα, στα χέρια του νικητή «Μουχαμπέτη». Τελικά, τούτος ο Τούρκος «αμιράς εισέβηκεν στην Πόλη καβαλάρης» και δοξάστηκε στους αιώνες ως «ο Πορθητής» της πόλης των πόλεων.
Σ’ αυτό το δεκάστιχο αριστούργημα από τα μαρμαρινά παράλια της Ανατολικής Θράκης, που η μελωδία του συνδέεται άμεσα με την εκκλησιαστική μουσική, εκφράζεται με συγκαλυμμένο πάθος και συγκίνηση η τεράστια εθνική καταστροφή και ο παλλαϊκός θρήνος, πάνω από τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα και περιστατικά. Εδώ περιλαμβάνεται μια ολόκληρη ιδεολογία με λιτότητα, σαφήνεια και συντομία, χωρίς φλυαρία και περιστροφές, και δηλώνεται ένα ιστορικό γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας.
Θοδωρής Κοντάρας (2022)
Δείτε επίσης το τραγούδι, Καλογριά μαγέρευε από τη συλλογή Ιστορικά – Κλέφτικα τραγούδια
Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία Μικρασιάτικα τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου, που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 8/3/2005.
Με βάση καταγραφή του Σίμωνα Καρά που ανήκει στη συλλογή του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής.
Τραγούδι
Κλαρίνο
Βιολί
Πολίτικη λύρα
Κανονάκι
Τοξωτός ταμπουράς
Ούτι
Μπεϊντίρ
Μπεϊντίρ
