Απόσπασμα από την εκπομπή της Τηλεόρασης της Βουλής «Περιδιαβάζοντας» με τη Ματρώνη Δικαιάκου. Μεταδόθηκε το Σάββατο 13 Μαΐου 2023, με τίτλο Η κληρονομιά της Δόμνας Σαμίου. Ο Θοδωρής Κοντάρας είναι φιλόλογος, συγγραφέας, μελετητής του μικρασιάτικου Ελληνισμού και μέλος του ΚΣΔΜ Δόμνα Σαμίου.
Από παιδί ακούγαμε δημοτικά τραγούδια στο σπίτι, εκπομπές δηλαδή. Και όταν άκουσα τη Δόμνα στο Έχε γεια Παναγιά και σε κάτι αλλά τραγούδια που είχε βγάλει γύρω στα 1970-74, γοητεύτηκα· νόμιζα ότι ακούω τη γιαγιά μου, τη θεία μου, κάποια μακρινή Μικρασιάτισσα της γειτονιάς μου που δεν την ήξερα. Η Δόμνα ήρθε στη Νέα Ερυθραία το 1975 αναζητώντας ανθρώπους που ξέρουν τραγούδια. Βρήκε διάφορους και κυρίως την Κλεονίκη Τζοανάκη, μια Αλατσατιανή η οποία της είπε πάρα πολλά τραγούδια, τα οποία έχει περιλάβει και στους δίσκους της. Και με την ίδια έκανε εμφανίσεις στο Ηρώδειο, στις Ιωνικές Γιορτές της Νέας Σμύρνης, στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων. Και επειδή εμείς ήμαστε γνωστοί με την Κλεονίκη Τζοανάκη, μπαινόβγαινα στο σπίτι τους.
Ήρθε επισήμως και τραγούδησε στη γειτονιά μου το 1977 στις μικρασιάτικες γιορτές που πρωτογίνανε, στην αρχή στο Ζηρίνειο Κηφισιάς και μετά στη Νέα Ερυθραία. Ήτανε το ιερόν τέρας της μικρασιατικής μουσικής για μας. Έφερε μια αναστάτωση στη συνοικία μας, όπου ήταν όλοι πρόσφυγες. Όλοι νόμιζαν ότι είναι μια γυναίκα που ήρθε από μακριά για να μας θυμίσει τα παλιά μικρασιατικά τραγούδια που λίγο πολύ όλοι τα είχανε ξεχάσει — μόνο οι πιο μεγάλοι τα είχανε στα αυτιά τους. Οι πιο νέοι, όπως εγώ, είχαμε την τύχη να χορέψουμε· εγώ είκοσι χρονών ήμουνα όταν χόρεψα· είχα το θράσος να χορέψω την ώρα που τραγουδούσε η Δόμνα: τραγούδαγε μικρασιατικά κι εγώ χόρευα στην πίστα με κάποιους άλλους συμμαθητές μου — ήμαστε νέα παιδιά.
Μετά ιδρύθηκε χορευτικός όμιλος. Η Δόμνα μπαινόβγαινε στο σπίτι της Κλεονίκης, ζήταγε πολύ απλά πράγματα: κουκόφαβα, τηγανητό χταπόδι, ντολμαδάκια… Και έφερνε μουσικούς καταξιωμένους, όπως τον Βαρτάνη, τον Μπαλαμπάνη που ’παίζε τουμπελέκι, τον Μαθιό Βεντούρη… Και γινόντουσαν κάτι γλέντια αλησμόνητα. Εμένα με έχουν σημαδέψει στην ψυχή μου απ’ τα νιάτα μου.
Έβλεπες μια γυναίκα η οποία ήτανε, εντός εισαγωγικών —γιατί η Δόμνα δεν υπήρξε ποτέ σταρ—, το μεγάλο αστέρι της δημοτικής μουσικής· να είναι δίπλα μας και να τραγουδάει, να την έχουμε εξ επαφής να την ακούμε. Ήτανε τόσο απλή, τόσο προσηνής, τόσο καταδεχτική — δεν υποτιμούσε ποτέ κανέναν, και αυτό εκτίμησα. Το είδα μέχρι τα βαθιά της γεράματα: μιλούσε με την ίδια ευκολία και την ίδια ευγένεια και καταδεκτικότητα σε ανθρώπους σπουδαιότατους και σε ανθρώπους τελείως ταπεινούς, αμόρφωτους. Αυτό ήταν το μεγάλο της χάρισμα, που δεν το ’χουν πολλοί άνθρωποι.
Γιατί; Έχω καταλάβει ότι η Δόμνα, επειδή βασανίστηκε πάρα πολύ στα νιάτα της και πέρασε πολύ άσχημα, δεν υποτίμησε ποτέ κανέναν. Ενώ ήταν ταπεινής καταγωγής, μπορούσε να φερθεί στον άλλον με αξιοπρέπεια. Γι’ αυτό έδωσε μεγάλη αξία και σε αυτά τα τραγούδια, τα δημοτικά, που ήταν υποτιμημένα, παρατημένα, ξεχασμένα. Οι άνθρωποι που ήταν οι φορείς τους δεν τα θεωρούσαν σπουδαία· το ίδιο και στη γειτονιά μου. Η Κλεονίκη Τζοανάκη έλεγε: «Ε, αυτά έλεγε η μάνα μου, είναι της πατρίδας τραγούδια. Είναι για μας, για μες στο σπίτι. Δεν είναι για παραέξω. Πού να τα πούμε;» Και όταν τα βλέπαμε στην τηλεόραση στο Μουσικό οδοιπορικό, που ένα μικρό τμήμα γυρίστηκε στη γειτονιά μου… Όταν τα ακούγαμε από τους δίσκους, όπως αυτούς που έβγαλε με τα Μικρασιάτικα 1 και Μικρασιάτικα 2, που τραγουδάνε άνθρωποι της γειτονιάς μου· και, αργότερα, όταν είδαμε τα παιδάκια της Ερυθραίας να παίρνουν μέρος στη μεγάλη παιδική παράσταση Περνά, περνά η μέλισσα που έκανε στο Ηρώδειο… Αυτά τα παιδιά, που είναι τώρα 30-35 χρονών, έχουν σημαδευτεί από αυτή τη γνωριμία. Ήταν η γιαγιά τους. Η γιαγιά που τα αγκάλιασε — σαν την κλώσα όμως, όχι μία μακρινή κυρία που φώναζε στους μουσικούς και δεν ξέρω τι… Ήταν η γιαγιά τους. Για όλους ήταν η γιαγιά μας, η θεία μας, η γυναίκα της διπλανής πόρτας που είχε μια ανοιχτή αγκαλιά.
Η Δόμνα για μένα φέρνει το φως της Μικράς Ασίας. Μας έκανε να μάθουμε τα μικρασιατικά τραγούδια, να τα γνωρίσουμε, να τα ξανακούσουμε· γιατί πάρα πολλοί από εμάς κάτι λίγα μπορεί να είχαμε ακούσει στο σπίτι, αλλά η Δόμνα έβγαλε πάρα πολλά άγνωστα, που έτσι κι αλλιώς θα είχαν χαθεί.
Δείτε όλη την εκπομπή από το κανάλι της Τηλεόρασης της Βουλής στο YouTube ή στη σελίδα του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
