00:00
Σαν της Ωριάς το κάστρο, κάστρο δεν είδα,
σαν της Ωριάς το κάστρο, κάστρο δεν είδα,
τέτοιο κάστρο δεν είδα, γεια χαρά σας βρε παιδιά,
που ‘χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά,
τέτοιο κάστρο δεν είδα, Φράγκα και καλή καρδιά.
Τούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα,
χρόνους, μήνες δεκατρείς, συ το νου μου τον κρατείς.
[Κι ένα γιανιτσαράκι, μιας Ρωμιάς παιδί,
εις τον μπαρμπέρη πάει και μπαρμπερίζεται,
γυναίκεια ρούχα βάνει και γυναικίζεται.
Πιάνει ένα μαξιλάρι και βάνει το κοιλιά
και δύο μαντιλάκια και βάνει τα βυζιά
και γίνεται γυναίκα και γκαστρώνεται
κι απ’ όξω από τον πύργο πάει και κλαίεται.
– Ανοίξετέ μου να ‘μπω το βαριόμοιρο,
που μαι και γκαστρωμένο κι ετοιμόγεννο.
Κι όσο να μισανοίξουν, χίλιοι εμπήκανε
κι όσο να καλανοίξουν, το κάστρο πάρθηκε.]
Το θρυλικό Κάστρο της Ωριάς, της Ωραίας δηλαδή, κάστρο με άπειρες ονομασίες που αλλάζουν, όπως κι εκείνες του Γεφυριού της Άρτας, ανάλογα με την περιοχή διάδοσης της σχετικής παράδοσης ή του τραγουδιού, διασώζει μιαν από τις πιο αναγνωρίσιμες ιστορίες. Δεν υπάρχει σχεδόν τόπος στον ευρύτερο ελληνικό χώρο που να μη γειτονεύει με κάποιο μυθοποιημένο ερειπωμένο «κάστρο» που το υπερασπιζόταν κάποια μυθική πανώρια βασιλοπούλα που, όταν έχασε κάθε ελπίδα άμυνας ή όταν το κάστρο πάρθηκε, έπεσε από τον κοντινότερο γκρεμό ώστε να μην ατιμαστεί. Πολλά είναι τα μυθολογικά και συμβολικά επίπεδα ανάγνωσης αυτής της παράδοσης, όπως και του αντίστοιχου τραγουδιού.
Το κλίμα μεσαιωνικού θρύλου που το τραγούδι αποπνέει οδήγησε ως συνήθως τους παλιούς ερευνητές να συσχετίσουν την ποιητική με μια ιστορική άλωση -συγκεκριμένα με την κατάληψη του Αμορίου της Φρυγίας από τους Άραβες το 838- και να το περιλάβουν ως εκ τούτου στον ακριτικό κύκλο.
Η νεότερη έρευνα καταρρίπτει τις αυθαίρετες αυτές ερμηνείες και ρίχνει φως στα μυθολογικά και εθνολογικά στοιχεία και μοτίβα του αινιγματικού τραγουδιού. Ο Κ. Γκότσης στο σχετικό άρθρο του1 αναδεικνύει τον συμβολικό χαρακτήρα του κάστρου και της πολιορκίας, καθώς και του εξωμότη -μεταμφιεσμένου σε γυναίκα-άνδρα/εχθρού που με τέχνασμα καταφέρνει να εισβάλει σ’ αυτό. Υποστηρίζοντας ότι η άλωση του κάστρου ισοδυναμεί με την παραβίαση της αυτόνομης ωραίας κόρης, αποδεικνύει ότι η όλη ιστορία παραπέμπει στα διαχρονικά ζητήματα ταυτότητας και σχέσης ανάμεσα στα φύλα, ενώ τα κατ’ επίφαση ιστορικά στοιχεία έχουν μόνο μεταφορική σημασία. Μιράντα Τερζοπούλου (2017)
1 Κ.Γ. Γκότσης, Το Κάστρο της Ωριάς, Revue des Études néo-helléniques 2.1-2 (1993), σ. 145–162.
Η Δόμνα Σαμίου κατέγραψε τα τραγούδι το 1976, στο χωριό Μεστά της Χίου.
Τραγούδι
Τραγούδι
