00:00
Αγερμικό κοριτσίστικο τραγούδι της Σταυροπροσκυνήσεως.
Σταύρι σταύρι βότανε
και Χριστέ βασιλικέ,
μπήκα μες στον κήπο σου
και στο περιβόλι σου,
έμασα τα ίτσια1 σου
και τα πασχαλίτσια σου,
τά ’βαλα στον κόρφο μου,
να μυρίζ’ ο κόρφος μου,
τά ’βγαλ’ απ’ τον κόρφο μου,
να τα πάω στην εκκλησιά
με λαμπάδες, με κεριά,
μ’ ασημένια θυμιατά.
Και του χρόνου.
1ίτσια: αγριομενεξέδες
Το τραγούδι αποτελεί μέρος ενός εθίμου που έκαναν τα κορίτσια τη μέρα της γιορτής του Σταυρού και που το συναντούμε ακόμη σε μερικά χωριά της Θεσσαλίας. Είναι προφανές τόσο από τη δράση όσο και από τα λόγια του τραγουδιού πως πρόκειται για γονιμικό- μυητικό έθιμο λαζαρίτικου τύπου (βλ. «Έστησ’ ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη…») που δεν έχει καθόλου μελετηθεί. Παραθέτουμε περιγραφή του εθίμου από το Μεταξοχώρι Αγιάς Λαρίσης, καταγραμμένη το 1990 από τα χείλη μιας γυναίκας 80 ετών, τότε.
«Της Σταυροπροσκυνήσεως φτιάναμε τις “νυφάδες”. Φτιάναμε ζευγάρια. Ένα κορίτσ’, το μεγαλύτερο, θα πάει να φτιάσ’ νύφ’ το μικρότερο. Η μια είν’ η νύφ’ κι η άλλ’ η πιθιρά τα κοριτσάκια αυτά. Έως δεκαπέντε χρονώ η πιθιρά, οχτώ με δέκα χρονώ η νύφ’. Να είναι ή συγγενείς ή γειτονιά ή να έχουν συμπάθεια. Ακόμα και αδερφές. Πολλά ζευγάρια γένονταν. Στόλιζαν τις νύφες και φτιάναν κι ένα σταυρό με πλεξάρι, με πρασινάδα και με λουλούδια. Και την παίρν’ τη νύφ’ η κάθε πιθιρά κι αρχινάνε και γυρίζουν όλα τα σπίτια του χωριού. Έρχονταν σ’ ένα σπίτι τώρα το ζευγάρι. Από δω στέκονταν η πιθιρά, από εκεί η νύφ΄, κρατούσε τα χέρια τς σταυρωμένα μπροστά κι έσκυβε και προσκύναγε την πιθιρά, τσ’ έκανε μετάνοιες κι έλεγε το τραγούδι εκεί μπροστά στην πόρτα, μπροστά στην οικογένεια που πήγαιναν.
Σταύρι σταύρι βότανε
και χρυσέ βασιλικέ,
έμπα μες στον κήπο σου
και στο περιβόλι σου,
μάσε τα λουλούδια σου
και τα μοσκολούλουδα σ’,
να μυρίσ’ ο κόρφος σου,
κόρφος ο κορφάκης σου.
Να κι η λάμια1 πόρχεται
λούζοντας, χτενίζοντας,
σταυρομαντιλίζοντας.
Και φέτο κι από χρόνου.
Αφού γυρίσουν το χωριό και μαζέψουν χρήματα, το σταυρό τον παγαίνουν στον εσπερινό στην εκκλησιά. Ύστερα όλα τα κορίτσια, οι νύφες με τις πεθερές, έκαναν χορό και στη μέσ’ έβαζαν το σταυρό και γύρω γύρω χόρευαν. Και πήγαινε και ο παπάς και τα ευλογούσε». Μιράντα Τερζοπούλου (1998)
1Η πληροφορήτρια δηλώνει: «εννοεί τη νύφη»
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο, το 1997.
Το κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου στην Αλεξανδρούπολη από πληροφορήτρια με καταγωγή από το Μεγάλο Μοναστήρι Λάρισας, το 1973.
Φωτογραφίζοντας το αρδευτικό δίκτυο
του χωριού ο φωτογράφος απαθανάτισε τυχαία
κοριτσάκια που κάνουν τις «νύφες» την ημέρα
της Σταυροπροσκυνήσεως. Διακρίνεται η μικρή
«νύφη» με το πέπλο και η «πεθερά» που τη
συνοδεύει για τον αγερμό. Μεταξοχώρι Αγιάς
Λαρίσης, δεκαετία του ’50. (από το Αρχείο
Κοινότητας Μεταξοχωρίου Αγιάς).
Τραγούδι
