00:00
Όσο ’ναι μά- όσο ’ναι μάκρος του γιαλού,
όσο ’ναι μάκρος του γιαλού και φάρδος του πελάγου,
και φάρδος του πελάγου,
τόσο πανί, τόσο πανί διαζότανε,1
τόσο πανί διαζότανε μια κόρη στην αυλή της.
Του ρήγα γιος επέρασε και την καλημερίζει.
– Καλή σου ημέρα, λυγερή, καλώς τα πολεμάεις,2
[έπεσε ο νους σου στο πανί και μένα με ξεχάνεις.
– Δεν σε ξεχάνω, ρήγα γιε, ούτ’ απ’ τον νου μ’ σε βγάζω,
σ’ έχω πανί και διάζομαι, σ’ έχω αργαλειό και υφαίνω
κι απάνω στο ξυλόχτενο σ’ έχω ζωγραφισμένο.
Η μάνα της εκοίταζε από το παραθύρι.
– Για στάσου, στάσου, κόρη μου, κι αν δεν σε διαβάλω
κι αν δεν το ’πώ στ’ αδέρφια σου, στον Άδη να σε βάλω.
Το βράδυ μαζευτήκανε τρεις αδερφοί στο σπίτι,
αφιλογή3 δεν είχανε, κι αφιλογή εφέραν
για τσ’ έμορφες, για τσ’ άσχημες και για τις πλανεμένες.
Κι ο πιο μικρός, ο Κωσταντής, παινάει την αδερφή του.
– Για σώπα, σώπα, Κωσταντή, και μην πολυκαυχιέσαι,
μιαν αδερφή την είχατε και κείνη πλανεμένη.
– Μάνα μ’, και ποιος την πλάνεψε και είναι πλανεμένη;
– Του ρήγα γιος την πλάνεψε και είναι πλανεμένη.
Ένας την πιάνει απ’ τα μαλλιά και άλλος απ’ το χέρι·
κι ο πιο μικρός, ο Κωσταντής, της μπήγει το μαχαίρι.
Η μάνα της μπαινόβγαινε με τα μαλλιά στα χέρια.
– Για πες μου, πες μου, κόρη μου, τι ρούχα να σε βάλω;
Θέλεις τα ροζ, θέλεις τα μπλε, θέλεις τα βελουδένια,
θέλεις και τα μεταξωτά, τ’ αραχνοϋφαμένα;
– Ούτε τα ροζ, ούτε τα μπλε, ούτε τα βελουδένια,
ούτε και τα μεταξωτά, τ’ αραχνοϋφασμένα.
Μάνα μ’, έτσι που μ’ έκανες, καλά ’μαι και με τούτα.
Παρακαλώ τ’ αδέρφια μου μια χάρη να μου κάνουν,
να πα να με περάσουνε ’π’ του ρήγα γιου το σπίτι.
Πήγαν και την περάσανε ’π’ του ρήγα γιου το σπίτι,
του ρήγα γιος εκοίταζε από το παραθύρι.
– Τίνος λείψανο είναι αυτό το καταματωμένο;
– Της λυγερής, της ξακουστής, της αγαπητικιάς σου.
Στο χέρι του εφόραγε διαμάντι δαχτυλίδι,
τριγύρω γύρω μάλαμα και μέσα το φαρμάκι.
Στα χείλη του το έσυρε και βγήκε η ψυχή του.
– Να πα να μας ε-θάψετε τα δυο σ’ ένα μνημόρι.
Πήγανε και τα θάψανε τα δυο σ’ ένα μνημόρι·
η νέα βγήκε λεμονιά κι ο νέος κυπαρίσσι.
Χαμολυγάει το κυπαρίσσ’ φιλάει τη λεμονίτσα,
χαμολυγάει η λεμονιά, φιλάει το κυπαρίσσι.
Βασίλισσα εκοίταζε από ψηλό παλάτι.
– Ιδές τα, τα μαργιόλικα και τα μαργιολεμένα·
κείνα που κάναν ζωντανά κάνουν και πεθαμένα.]
1διαζότανε: ετοίμαζε το στημόνι για να το βάλει στον αργαλειό, δουλειά που συνήθως γίνεται σε ανοιχτό χώρο
2καλώς τα πολεμάεις: προσφώνηση προς εργαζόμενο, καλή δουλειά!
3αφιλογή: συζήτηση, κουβέντα
Πολλές παραλογές αναφέρονται σε άτυχους έρωτες νέων, θέμα που με τη σειρά του συχνά συνδέεται με την ενδοοικογενειακή αυθαιρεσία και εγκληματική βία. Όντας το είδος των τραγουδιών που προκαλούν τον στοχασμό πάνω στις κοινωνικές συνθήκες και την ανθρώπινη φύση, οι μακροσκελείς παραλογές οδηγούν σε μια πολυεπίπεδη ανάδειξη αλλά και κριτική των ηθών, σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη στάση απέναντι στο καλό και το κακό. Οι σκληρές ιστορίες τους, που ως ιερά τροπάρια επαναλαμβάνουν τους αυστηρούς άγραφους κανόνες, πρέπει να ακουστούν και να λειτουργήσουν παραδειγματικά, ενώ παράλληλα κάθε πράξη βίας –ακόμη και η τιμωρία– κρίνεται εντέλει αναίτια και παράλογη και ο τραγουδιστής ταυτίζεται με το θύμα.
Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκουν τόσο αυτό όσο και το τραγούδι Ο Γιάννος και η Βαγγελιώ. Και στις δύο περιπτώσεις, τον άδικο θάνατο του ενός ακολουθεί η αυτοκτονία του δεύτερου από τους αγαπημένους. Και στις δύο περιπτώσεις, υπαίτια του θανάτου είναι η μάνα, φορέας της αυστηρής ηθικής αλλά, όπως σήμερα ξέρουμε, και πολλών ψυχολογικών συνδρόμων. Οι νέοι θάβονται μαζί, και πάνω στους γειτονικούς τάφους τους φυτρώνουν δέντρα, που με το φύσημα του αγέρα συνεχίζουν τα τρυφερά αγκαλιάσματα των άτυχων ερωτευμένων.
Μιράντα Τερζοπούλου (2008)
Το κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου το 1984 στα Νέα Ρόδα Χαλκιδικής.
Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους – Μικρασιατική Προποντίδα (Α’ μέρος). Περιήγηση πάνω στον διαδραστικό χάρτη των περιοχών του Μαρμαρά, της Αρτάκης και της Πανόρμου, με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου. Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τις 50 πόλεις και χωριά όπου ζούσαν Ρωμιοί έως το 1922. Ξεκινήστε την περιήγηση
Τραγούδι
Πληροφορητές
