00:00
Ξεπροβόδισμα της Πασχαλιάς
ν-Ώρα καλή, ν-ώρα καλή, ν-ώρα καλή σου, Πασχαλιά,
ν-ώρα καλή σου, Πασχαλιά, κι πίσου να γυρίσεις,
κι πίσου να γυρίσεις·
όπως μας άφ’σις να μας βρεις κι ακόμα κι καλύτιρα.
Τούτουν τουν χρόνου τουν καλόν,
τουν άλλουν ποιος του ξέρει,
για ζούμι, για πιθαίνουμι, για σ’ άλλον τόπου πάμι;
ν-Ώρα καλή σου, Πασχαλιά, κι πίσου να γυρίσεις.
Την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής, στην πλατεία του χωριού, πραγματοποιούνταν πάνδημο γλέντι, στο τέλος του οποίου «στήνεται η Αντρομάνα».
Έξι άνδρες σχηματίζουν έναν κλειστό κύκλο, πιασμένοι από τους ώμους. Πάνω στους ώμους τους ανεβαίνουν άλλοι έξι, δεμένοι μεταξύ τους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Στους ώμους αυτών ανεβαίνουν ακόμη τρεις, σχηματίζοντας έτσι μια τρίπατη ανθρώπινη πυραμίδα. Κατά τη διάρκεια του στησίματος της Αντρομάνας, οι θεατές αρχίζουν να τραγουδούν και να χορεύουν το τραγούδι του «ξεπροβοδίσματος της Πασχαλιάς». Σύμφωνα με τους ντόπιους, το έθιμο τελείται «για ν’ αντριέψουν τα στάχυα». Με αυτό το πλαίσιο ως αφετηρία, μπορούμε να δούμε την τριώροφη πυραμίδα ως μια προσπάθεια των κατοίκων της Δεσκάτης να εντείνουν τελετουργικά την πράξη των παραδοσιακών δίπατων χορών, ώστε τα ευγονικά της αποτελέσματα να είναι ακόμη πιο ισχυρά.
Ζωή Μάργαρη (1998)
Το έθιμο του ξεπροβοδίσματος της Πασχαλιάς με την Ανδρομάνα στη Δεσκάτη δεν αναβιώνει, αλλά συνεχίζεται. Οι ρίζες του εντοπίζονται σε αρχαία δρώμενα που σχετίζονται με την ανακύκληση της φύσης και την αναπαραγωγή (Χειμώνας-Άνοιξη, Περσεφόνη-Δήμητρα).
Την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής, όλοι οι Δεσκατιώτες, μόνιμοι κάτοικοι και ετεροδημότες, συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία της Δεσκάτης και στήνουν τον Πασχαλιάτικο χορό, ο οποίος συνοδεύεται από τραγούδια τελετουργικού χαρακτήρα. Αυτά τα τραγούδια είναι ακριτικά, παραλογές, ιστορικά, τραγούδια της Τουρκοκρατίας, αλλά και σκωπτικά.
Είναι γνωστό ότι τα δρώμενα της άνοιξης έχουν επίκεντρο τη γυναίκα (Λαζαρίνες, Πρωτομαγιά, Πάσχα, Κλήδονας), ενώ στα δρώμενα του χειμώνα κυριαρχούν οι άνδρες (Ρουγκατσάρια, Μωμόγεροι, Απόκριες). Συνεπώς, τα πασχαλιάτικα τραγούδια της Δεσκάτης είναι αφιερωμένα στο θηλυκό γένος (Δέσπω, Αγγελίνα, Μπεϊνα, Μάρω, Μούλα, η γυναίκα του τεμπέλη, το κοράσι που τραγουδούσε στο γιοφύρι κ.ά.).
Ο Πασχαλιάτικος χορός ολοκληρώνεται με το τραγούδι του ξεπροβοδίσματος της Πασχαλιάς, ενώ ταυτόχρονα στήνεται και η Ανδρομάνα. Έξι άνδρες πιάνονται κυκλικά από τους ώμους. Πάνω τους ανεβαίνουν άλλοι πέντε όρθιοι, και στην πεντάδα αυτή ανεβαίνουν άλλοι τρεις.
Με αυτό το δρώμενο κλείνει ο κύκλος του Πάσχα στη Δεσκάτη. Οι Δεσκατιώτες θεωρούν το έθιμο εξαιρετικά σημαντικό, συμμετέχουν ενεργά και το διατηρούν ζωντανό χωρίς διακοπή εδώ και αιώνες.
Κώστας Χρυσάκης (2023)
Η ηχογράφηση έγινε τον Απρίλιο του 1996 στη Δεσκάτη.
Χορωδία
