00:00
Ταραϊτά, ταραϊρά, ταρατα…
Όμορφη που ‘ν’ η νύφη μας κι εγώ δεν θέλω λόγια,
-ωχ, κι εγώ δεν θέλω λόγια-
κι είναι τα μαγουλάκια της κόκκινα σαν τα ρόδα
-ωχ, κόκκινα σαν τα ρόδα.
Άντε, σε τα λέγω κι άκουγέ τα,
χαίρου και καμάρωνέ τα.
Γαμπρέ, μη λυπηθείς φλουριά και κάν’ ένα κλουβάκι
και βάλε τη νυφούλα μας, που ’ναι κοπελουδάκι.
Άντε, μαστραπά* μου με το χέρι,
τό ’βρες το δικό σου ταίρι.
Κουμπάρε, που στεφάνωσες τα δύο κυπαρίσσια,
να σ’ αξιώσει ο Θεός να ’ρθεις και στα βαφτίσια.
Άντε, σέν’ τα λέγω τα τραγούδια,
μαστραπά με τα λουλούδια.
*Μαστραπάς: πολυτελές κανάτι από μέταλλο, πορσελάνη ή γυαλί (τουρκ. maşrapa)
Στην Ερυθραία της Μικράς Ασίας, τα γαμήλια παινέματα τραγουδιούνταν κυρίως από γυναίκες, με προεξάρχουσα του ομίλου μια καλλίφωνη και «πολλόξερη», που ήξερε δηλαδή άφθονα στιχάκια, αυτοσχέδια ή καθιερωμένα, από την απέραντη ποικιλία των διστίχων οποιασδήποτε ερυθραιώτικης κοινότητας (εδώ της Κάτω Παναγιάς, που φημιζόταν για το πλήθος των κάθε λογής τραγουδιών της), με τη συνοδεία του τουμπελεκιού, του «νταβά» (ταψιού) ή του ντεφιού, ελλείψει άλλων οργάνων στα σπίτια. Τα τραγούδια του γάμου ξεχωρίζουν για το λυρισμό, την ποιητική φαντασία και τη χάρη τους, καθώς είναι γεμάτα από αλληγορίες, μεταφορές, παραλληλισμούς, εικόνες. Μ’ αυτά τραγουδούσαν κάθε στιγμή του γάμου, όπως το στόλισμα των προικιών, το λουτρό της νύφης, το ξύρισμα του γαμπρού, το ντύσιμο των μελλονύμφων. Μ’ αυτά η κοινότητα επαινεί κι εγκωμιάζει, δηλώνει μελωδικά κάθε συμβουλή και νουθεσία, κάθε ευχή και προσδοκία της προς το νέο ζευγάρι, το μελλοντικό νέο κύτταρο της τοπικής κοινωνίας. Εκτός των νιόπαντρων, με δίστιχα τραγουδούσαν και τα «παίνια» (επαίνους) προς τους γονείς και τα συμπεθεριά, προς τους κουμπάρους, ακόμη και προς τον προξενητή ή «τις γαμούσηδοι», δηλαδή τους καλεσμένους. Με δίστιχα επίσης, σε διάφορους όμως ρυθμούς (συρτούς, μπάλλους και καρσιλαμάδες), χόρευαν μετά τη στέψη στο γαμήλιο γλέντι.
Στο παρόν κατωπαναούσικο τραγούδι τα δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα επαινούν την ομορφιά της νύφης, προτρέπουν το γαμπρό να την προσέχει και εύχονται μακροζωία στη νύφη και στον κουμπάρο να δευτερώσει την κουμπαριά, με τη βάφτιση του πρώτου παιδιού του ζευγαριού. Τα οκτασύλλαβα γυρίσματα, με τρόπο επιγραμματικό και ποιητική πυκνότητα, παροτρύνουν τη νύφη να δίνει προσοχή στο περιεχόμενο των τραγουδιών και να χαίρεται με το γάμο της.
Για την επωδό τριαλαλα, λαλαλα… μετά από κάθε τσάκισμα, συνηθισμένη σε πάμπολλα ερυθραιώτικα τραγούδια, ο Σίμων Καράς πολύ εύστοχα αναφέρει στα σχόλια ενός μπάλλου από το Ρεΐσντερε (χωριό γειτονικό της Κάτω Παναγιάς), στο δίσκο «Τραγούδια Μυτιλήνης και Μ. Ασίας» (SDNM 125, B5), ότι «χαρακτηριστική ιδιοτυπία εδώ είναι το φωνητικό γύρισμα ‘’Τριαλαρέλα, ρέλα, ρελαλά’’, φωνητική απομίμησις οργανικών κρουμάτων, όπως γίνεται εις την εκκλησιαστική μουσική διά των κρατημάτων (τερετισμών και νενανισμών)».
Ένα παρόμοιο τραγούδι επίσης από τη Κάτω Παναγιά με τίτλο «Ποιος ήταν ο προξενητής» έχει καταγραφεί στο δίσκο του Λυκείου των Ελληνίδων «Τραγούδια και χοροί από τη Σμύρνη και την Ερυθραία της Μικράς Ασίας» (LCGW 113, B4).
Θοδωρής Κοντάρας (2022)
Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία Μικρασιάτικα τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου, που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 8/3/2005.
Το κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου στην Κάτω Παναγιά της Κυλλήνης από πρόσφυγες της Κάτω Παναγιάς Ερυθραίας, τον Ιούλιο του 1978. Της το τραγούδησε μια γυναίκα παίζοντας ντέφι και της είπε επίσης τους παρακάτω στίχους:
Νύφη μου, καλορίζικια, να ζήσεις, να γεράσεις,
το νέο που σου δώσαμε, να τον καλοπεράσεις.
Γαμπρέ μου, σε παρακαλώ μια χάρη να μου κάνεις,
το άνθος που σου δίνουμε, να μη μας το μαράνεις.
Κάτω Παναγιά Ηλείας, 1978
© Αρχείο Δόμνας Σαμίου
Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους – Η Χερσόνησος της Ερυθραίας. Περιήγηση πάνω σε έναν διαδραστικό χάρτη με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου. Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τις κωμοπόλεις, τα χωριά και τους οικισμούς όπου ζούσαν Ρωμιοί έως το 1922. Ξεκινήστε την περιήγηση
Τραγούδι
Ντέφι
