00:00
Όλα μου τα παράτησα και τη μερακλοσύνη,
και περπατώ σιγά σιγά με την ταπεινοσύνη.
Εσύ με βασανίζεις, μα τι μπορώ να πω,
όλα τα υποφέρω, γιατί σε αγαπώ.
Αναστενάζω και πονώ και κλαίω και λυπούμαι,
του κόσμου τα πουλιά θωρώ και το δικό μου πού ’ναι.
Στον Άγιο Κωσταντίνο νερό τρεχάμενο,
η αγάπη σου με κάνει πουλί πετάμενο.
Μέτρησε, νύχτα, τ’ άστρα σου κι αν λείπει ένα ζευγάρι,
ρώτησε μένα να σου πω ποια κλέφτρα σ’ τό ’χει πάρει.
Εσύ ’σαι ένας ήλιος, φεγγάρι λαμπερό,
που θάμπωσες το φως μου και δεν μπορώ να δω.
«Τι έχεις, Θεωνίτσα, νύχτα και μέρα κλαις,
και μένα της νενές* σου γιατί δε μου το λες;»
«Τι να σου πω, νενέ μου, τι να σου διηγηθώ;
Δεν ξέρεις απ’ αγάπη κι από κρυφό καημό».
*νενέ: η γιαγιά (τουρκ. nene)
Δύο μικρασιάτικα τραγούδια, στον ρυθμό του συρτού χορού. Ο πρώτος σκοπός είναι πολύ διαδεδομένος στην Προποντίδα, γνωστός, με μικρές μουσικές παραλλαγές, σε πολλά μέρη της περιοχής (στη χερσόνησο της Κυζίκου, στα νησιά του Μαρμαρά, στα Μουδανιά και τα πέριξ, στα παραλιακά χωριά της Νικομήδειας, στα θρακικά παράλια της Σηλυβρίας και της Ραιδεστού κ.λπ.), που ταξιδεύει ακόμη και σε διάφορα νησιά του Αιγαίου (π.χ. το Ξύπνα, διαμάντι και ρουμπλί, από τα Δωδεκάνησα).
Τα δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα με τα δεκατρισύλλαβα τσακίσματά τους έχουν ερωτικό περιεχόμενο και αποδίδουν σεμνά, με πληρότητα και ποιητική τελειότητα, τον καημό από τον ανεκπλήρωτο ή τον χαμένο έρωτα και τα παθήματα της αγάπης. Σε άλλες παραλλαγές, υπάρχουν επίσης δίστιχα που προτρέπουν για χορό ή επαινούν τους καλούς χορευτές (π.χ. το Σηκώστε να χορέψουμε, να φύγουνε τα ντέρτια). Πολλά από αυτά έχουν μεγάλη ποιητική αξία, όπως το τρίτο δίστιχο, στο συγκεκριμένο.
Και το τραγούδι της Θεωνίτσας φαίνεται να ξεκίνησε από τα παράλια της Προποντίδας, με τους δεκάδες ελληνικούς οικισμούς, θρακιώτικους και μικρασιάτικους. Το συναντάμε, ωστόσο, με διάφορες παραλλαγές στο ποιητικό κείμενο και στο όνομα της κοπέλας (Θεωνίτσα, Θεανίτσα, Θεοφανίτσα, Διωνίτσα κ.ά.) σε πολλές περιοχές του Αιγαίου έως την Κύπρο.
Πιθανότατα, το τραγούδι οφείλει τη δημιουργία του σε ένα πραγματικό, θλιβερό γεγονός. Μια κόρη είναι ερωτευμένη με κάποιον που δεν της επιτρέπεται — είτε λόγω συγγένειας, είτε επειδή η οικογένειά της δεν εγκρίνει τον δεσμό· όταν τούς φανερώνει τον έρωτά της, τη σκοτώνουν. Σε άλλες παραλλαγές, η κόρη πεθαίνει πέφτοντας (ίσως από ψηλά), επειδή η οικογένεια δεν συναινεί στον γάμο. Το γεγονός συγκλόνισε τη μικρή κοινωνία όπου συνέβη και έγινε τραγούδι, που με τα χρόνια —και με τα καράβια— διαδόθηκε παντού, χάρη στο συγκλονιστικό και δραματικό του περιεχόμενο.
Ο Γ. Παχτίκος, στο μνημειώδες βιβλίο του 260 Δημώδη ελληνικά άσματα (Εν Αθήναις 1905), παραθέτει μια σχεδόν πλήρη παραλλαγή από το ελληνικό χωριό Κοντζές της Νικομήδειας (σελ. 153-155).
Θοδωρής Κοντάρας (2022)
Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία Μικρασιάτικα τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου, που πραγματοποιήθηκε στις 8 Μαρτίου 2005 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Βασισμένο σε καταγραφή του Σίμωνα Καρά που ανήκει στη συλλογή του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής.
Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους – Μικρασιατική Προποντίδα (Α’ μέρος)
Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από 50 πόλεις και χωριά όπου κάποτε ζούσαν Ρωμιοί.
Περιήγηση πάνω σε έναν διαδραστικό χάρτη στις περιοχές του Μαρμαρά, της Αρτάκης και της Πανόρμου, με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου.
ΞΕΚΙΝΗΣΤΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ
Τραγούδι
Κλαρίνο
Βιολί
Κανονάκι
Τοξωτός ταμπουράς
Λάφτα
Λαούτο
Τουμπελέκι
Μπεϊντίρ
