00:00
Δυο μικρασιάτικα τραγούδια στο ρυθμό του συρτού χορού
Όλα μου τα παράτησα και την μερακλοσύνη
και περπατώ σιγά σιγά με την ταπεινοσύνη.
Εσύ με βασανίζεις, μα τι μπορώ να πω,
όλα τα υποφέρω, γιατί σε αγαπώ.
Αναστενάζω και πονώ και κλαίω και λυπούμαι,
του κόσμου τα πουλιά θωρώ και το δικό μου πού ’ναι.
Στον Άγιο Κωσταντίνο νερό τρεχάμενο,
η αγάπη σου με κάνει πουλί πετάμενο.
Μέτρησε, νύχτα, τ’ άστρα σου κι αν λείπει ένα ζευγάρι,
ρώτησε μένα να σου πω ποια κλέφτρα σ’ τό ’χει πάρει.
Εσύ ’σαι ένας ήλιος, φεγγάρι λαμπερό,
που θάμπωσες το φως μου και δεν μπορώ να δω.
Τι έχεις, Θεωνίτσα, νύχτα και μέρα κλαις
και μένα της νενές1 σου γιατί δε μου το λες;
Τι να σου πω, νενέ μου, τι να σου διηγηθώ;
Δεν ξέρεις απ’ αγάπη κι από κρυφό καημό.
1η νενέ είναι η γιαγιά (τουρκ. nene)
Δυο μικρασιάτικα τραγούδια, στο ρυθμό του συρτού χορού. Ο πρώτος σκοπός είναι πολύ διαδεδομένος στην Προποντίδα, γνωστός με μικρές μουσικές παραλλαγές σε πολλά μέρη της περιοχής (στη χερσόνησο της Κυζίκου, στα νησιά του Μαρμαρά, στα Μουδανιά και τα πέριξ, στα παραλιακά χωριά της Νικομήδειας, στα θρακικά παράλια της Σηλυβρίας και της Ραιδεστού κλπ.), που ταξιδεύει ακόμη και σε διάφορα νησιά του Αιγαίου (π.χ. το Ξύπνα, διαμάντι και ρουμπλί, από τα Δωδεκάνησα). Τα δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα με τα δεκατρισύλλαβα τσακίσματά τους έχουν ερωτικό περιεχόμενο και αποδίδουν σεμνά, με πληρότητα και ποιητική τελειότητα, τον καημό από τον ανεκπλήρωτο ή το χαμένο έρωτα και τα παθήματα της αγάπης. Σε άλλες παραλλαγές, υπάρχουν επίσης δίστιχα που προτρέπουν για χορό ή επαινούν τους καλούς χορευτές (π.χ. το Σηκώστε να χορέψουμε, να φύγουνε τα ντέρτια). Πολλά από αυτά έχουν μεγάλη ποιητική αξία, όπως εδώ το τρίτο δίστιχο.
Και το τραγούδι της Θεωνίτσας έχει την πρώτη αρχή του στα παράλια της Προποντίδας, με τους δεκάδες ελληνικούς οικισμούς, θρακιώτικους και μικρασιάτικους. Το συναντάμε όμως με διάφορες παραλλαγές στο ποιητικό κείμενο και στο όνομα της κοπέλας (Θεωνίτσα, Θεανίτσα, Θεοφανίτσα, Διωνίτσα κ.ά.) σε πολλά μέρη του Αιγαίου μέχρι την Κύπρο. Πιθανότατα, το τραγούδι οφείλει τη δημιουργία του σε ένα πραγματικό θλιβερό γεγονός. Μια κόρη είναι ερωτευμένη με κάποιον που δεν επιτρεπόταν, λόγω συγγενείας, ή δεν τον ήθελε η οικογένειά της και όταν τους φανερώνει τον ερωτικό της πόθο, την σκοτώνουν. Σε άλλες παραλλαγές, η κόρη πέφτει του θανατά, επειδή η οικογένεια δεν συγκατατίθεται στο γάμο. Το γεγονός συγκλόνισε τη μικρή κοινωνία, όπου συνέβη, κι έγινε τραγούδι, που με τα χρόνια –και τα καράβια– διαδόθηκε παντού, λόγω του συνταρακτικού και δραματικού περιεχομένου του.
Ο Γ. Παχτίκος στο μνημειώδες βιβλίο του 260 Δημώδη ελληνικά άσματα (εν Αθήναις 1905) αναφέρει μια πλήρη σχεδόν παραλλαγή από το ελληνικό χωριό Κοντζές της Νικομήδειας (σελ. 153-155).
Θοδωρής Κοντάρας (2022)
Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία Μικρασιάτικα τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου, που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 8/3/2005.
Με βάση καταγραφή του Σίμωνα Καρά που ανήκει στη συλλογή του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής.
Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους – Μικρασιατική Προποντίδα (Α’ μέρος). Περιήγηση πάνω στον διαδραστικό χάρτη των περιοχών του Μαρμαρά, της Αρτάκης και της Πανόρμου, με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου. Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τις 50 πόλεις και χωριά όπου ζούσαν Ρωμιοί έως το 1922. Ξεκινήστε την περιήγηση
Τραγούδι
Κλαρίνο
Βιολί
Κανονάκι
Τοξωτός ταμπουράς
Λάφτα
Λαούτο
Τουμπελέκι
Μπεϊντίρ
