00:00
Ο Κωσταντί- ο Κωσταντίνος ο μικρός,
ο Κωσταντίνος ο μικρός, ο Μικροκωσταντίνος,
μικρόν τον είχε η μάνα του, μικρόν τ’ αρραβωνιάζει,
μικρόν τον ήρθε μήνυμα στον πόλεμο να πάει.
Νύχτα σελώνει τ’ άλογο, νύχτα το καλιγώνει.
[Βάνει ασημένια πέταλα, μαλαματένιες λόθρες
κι απάνω στα σελώματα όλο μαργαριτάρι.
Πήδηξε, καβαλίκεψε σαν άξιο παλικάρι,
σαν Αϊ-Γιώργης φάνηκε, σαν Άγιος Κωσταντίνος.
Κι ώστε να πει έχετε γεια, σαράντα μίλια πάει
κι ώστε να πουν και στο καλό, άλλα σαράντα πέντε.
– Μάνε μου την καλίτσα μου, μάνε μου την καλή μου
γάλα να δώνεις το πουρνό, γάλα το μεσημέρι
και το ηλιοβασίλεμα να στρώνεις να κοιμάται.
Μα κείνη η σκύλα η άνομη, οβραίισσας θυγατέρα,
πα στο σκαμνί την έκατσε κι αντρίκια την κουρεύει,
της κόβει τα ξανθά μαλλιά, της κεφαλής στολίδι,
μια γκούγκλα την εφόρεσε τη δίνει και ντογιάκα
να πα φυλάει πρόβατα, να πα φυλάει γίδια.
Κάτω στον Άγιο Θόδωρο, στον Άγιο Παντελέημο,
πανεγυρίτσι εγίνοντου τ’ Άγιου του Κωσταντίνου.
Το πανεγύρι ήτον πολύ κι ο κόσμος ήτον λίγος,
δώδεκα δίπλες ο χορός, δεκαοχτώ παλαίστρες.
Κι ο λύκος άρπαξε παιδί ’πέ μέσα απ’ την παλαίστρα.
Και το παιδί ήταν λωλό, τη μάνα του τη λέει.
– Γύρισε μάνα μ’, γύρισε, γύρισε πάλι πίσω.
Θυμάσαι όντες ’νεκάτωνες τη στάχτη με τ’ αλεύρι
και τσίριζες και φώναζες πάρτε καθάριο αλεύρι;
Θυμάσαι όντες εσκότωνες το φίδι στην πεζούλα
και φώναζες και έλεγες πάρτε θαλάσσιο ψάρι;
– Δασκάλα πού ’ναι το παιδί, πού ’ναι ο Κωσταντίνος;
– Τρεις μέρες έχω να το ιδώ και τρεις να το διαβάσω
κι αν δεν το ιδώ και σήμερα απ’ το νου μου θα το χάσω.]
Στα αναστενάρικα πανηγύρια το κεντρικό τραγούδι, που αποκαλείται Αγίτικο ή Αϊ-κωσταντινιάτ’κο ή του Παππού ή του Προσκυνησμένου, είναι αρθρωτό και αποτελείται από στίχους τριών γνωστών αφηγηματικών τραγουδιών κατάλληλα επιλεγμένων από μια τεράστια μουσική δεξαμενή και προσαρμοσμένων στις απαιτήσεις και το νόημα της τελετουργίας: «Της κακής πεθεράς», «Του λύκου εκδικητή» και «Της μάνας φόνισσας». Οι περισσότεροι στίχοι που τραγουδιούνται και χορεύονται εκστατικά προέρχονται από το πρώτο, εμπλεκόμενοι άτακτα με λίγους στίχους από τα άλλα δύο, κάτι που δεν εμποδίζει τους τελεστές να ανακαλούν το πλήρες νόημα των τραγουδιών, τα οποία γνωρίζουν καλά. Και τα τρία τραγούδια περιστρέφονται γύρω από το θέμα της καταστροφικής σχέσης του ήρωα με τη μάνα του. Έξω από το συγκεκριμένο πλαίσιο και χωρίς την κατανόηση του αρχετυπικού λησμονημένου γονιμικού μύθου που υπόκειται στην τελετουργία και αποτελεί το συμβολικό της υπόβαθρο, με κυρίαρχη μια ιερή αυτόνομη και παραβατική μητρική μορφή που εναλλακτικά γεννάει, αγαπάει και καταστρέφει, και με ασαφή μητρική-συζυγική σχέση με τον αρσενικό νεαρό συνοδό της, τον μέλλοντα να πεθάνει βίαια μέσα στη νιότη του αναβλαστικό θεό, η αλληλουχία και το περιεχόμενο των στίχων δεν βγάζουν νόημα.
Ο Βρετανός νεοελληνιστής Roderick Beaton υποστηρίζει ότι «το τραγούδι “υιοθετήθηκε” από τους αναστενάρηδες φαινομενικά λόγω του ονόματος του ήρωα -αν και κανένα στοιχείο από τα χαρακτηριστικά ή τη συμπεριφορά τόσο του ίδιου όσο και της μάνας του δεν προσομοιάζει στους λατρευόμενους αγίους». Είναι ο πρώτος -και ο μόνος ίσως- από τους αναλυτές του τραγουδιού που υποθέτει ότι υπάρχει «ένα κρυφό νόημα ή κάποια δυνατότητα ερμηνείας που θα μπορούσε να εξηγήσει την εναρμόνισή του με την τελετουργία των Αναστενάριων»1. Πιστεύω ότι τα χαρακτηριστικά των μυθικών αυτών θεϊκών προσώπων που υπόκεινται στους λατρευόμενους αγίους ερμηνεύουν πολλές πλευρές του θεραπευτικού αναστενάρικου πανηγυριού και, αμφίδρομα, κάνουν κατανοητά τα κριτήρια επιλογής, τη λειτουργία και το νόημα των τελετουργικών τραγουδιών2. Μιράντα Τερζοπούλου (2017)
1R. Beaton, Folk poetry of modern Greece, Cambridge University Press, 1980, σ. 21.
2Μ. Τερζοπούλου, Με τα τύμπανα και τα όργια της Μητέρας. Η γυναικεία λαϊκή λατρεία ως πολιτική μεταφορά σε ένα συγκρουσιακό περιβάλλον, στο Χρ. Βλαχούτσικου (επιμ.), Όταν γυναίκες έχουν διαφορές, Αθήνα 2003, σ. 320-360 (βλ. http://epth.sfm.gr/articles/dao.pdf).
Ζωντανή ηχογράφηση στο αναστενάρικο κονάκι της Θρακικής Εστίας στον Λαγκαδά, στις 23 Μαΐου 2001 από τη Μιράντα Τερζοπούλου.
