00:00
Του Καλομοίρ’ ο κα- του Καλομοίρ’ ο καλογιός
του Καλομοίρ’ ο καλογιός τη νύχταν εεννήθη
ε, τη νύχτα πρι τον πε- τη νύχτα πρι του πετεινού
τη νύχτα πρι του πετεινού, πριχού πουλί να κράζει.
Τη νύχτα που εννήθηκε, ζητά ψωμί να φάει
και τρω’ εννιά φουρνιές ψωμί κι εννιά ισίκλες1 βάλα2
και λάφι και λαφόπουλο και τ’ αλαφιού τη μάνα
και πάλ’ ήκλαιε κι εέρετο3 πως είχε λίο γιόμα.
Τη μάναν του νερώτηξε γιατί φορεί τα μαύρα.
– Υιέ μου, τον αφέντη σου στη φυλακή τον έχου.
– Ευκήσου μου, μανούλα μου, να πα να τονε φέρω.
– Υιέ μου, ‘σου μικρόν παιί, για πόλεμο εν είσαι.
Θωρείς την πέρα κάμαρα, την πέρα καμαρίτσα;
Είτ’ του κυρού σου τ’ άρματα κι έπηε να τα πάρεις.
[Πρίχου τα πιάσει πιάνουτο, πριχού τα σείσει σειούτο
πρίχου τα άλει4 πάνου του εκείνα πορπατειούτο.5
Αμ’ έχει μαύρο ποταμό κι εν ημπόρ’ α περάσει.
Ρίχτει κοντάριν εις τη γη και τ’ άρματά του λάμνει6
τον ποταμόν εγιάηκε7 χωρίς καμό και λάβρα.
Κι απείτι8 πέρα πέρασε κι απείτι πέρα γιάη
Σαρακηνός του πάντηξεν αμέρωτο θερίο
απάνω στις κουτάλες9 του τρ’ ανεμομύλια ‘λέθα
απάνω στις βακτύλους του τρ’ ανδρόυνα κοιμούτο.
Στέκει και διαλοΐζεται πώς να τον χαιρετήσει.
– Να τον ειπώ Σαρακηνό, φοούμαι μη με φάει
να τον ειπώ αφέντη μου, πάλι ντροπή μού πέφτει.
Ας τον ειπώ Σαρακηνό κι ό,τι κλουθήξ’ ας έρτει.
– Ώρα καλή, Σαρακηνέ. – Καλώς τον, τον υιό μου.
– Άμε, μωρέ Σαρακηνέ, να πάρεις το χαπάρι
του Καλομοίρ’ ο μικρογιός πόλεμο θα σου κάμει.]
1ισίκλα: δοχείο μέτρησης υγρών
2βάλα: γάλα
3εέρετο: έκλαιγε και χτυπιόταν
4άλει: βάλει
5πορπατειούττο: περπατούσαν
6Ο ήρωας χρησιμοποιεί ένα κοντάρι βοηθητικά για να περάσει στην απέναντι όχθη τον βαρύ του οπλισμό, ίσως δηλαδή κάνει ένα είδος άλματος επί κοντώ. Το επεισόδιο γίνεται πιο κατανοητό όπως περιγράφεται στο μεσαιωνικό «Άσμα του Αρμούρη»:
Ήτον ο Αφράτης δυνατός, ήτον και βουρκωμένος
είχεν και κύματα βαρεά, ήτον και αποχυμένος.
Στριγγέαν φωνίτσαν έσυρεν, όσην κι αν εδυνέτον
Ευχαριστώ σε Θεέ καλέ και μυριοευχαριστώ σε,
εσύ μ’ έδωκες την ανδρειάν και Αφράτης με την παίρνει.
Αγγελική φωνή του ήλθ’ εξ ουρανού απάνω.
Μπήξε το κονταράκιν σου στης φοινικέας την ρίζαν
και μπήξε και τα ρούχα σου ομπρός στο μπροστοκούρβιν,
κέντησε και τον μαύρον σου για να περάσεις πέρα.
(Στ. Αλεξίου, Βασίλειος Διγενής Ακρίτης και τα άσματα του Αρμούρη και του υιού τού Ανδρονίκου, Αθήνα 2008, σ.164, στίχ. 43-52).
7εγιάηκε: εδιάβηκε
8απείτι: αφού
9κουτάλες: ωμοπλάτες
Οι επιπλέον στίχοι παρατίθενται όπως δημοσιεύονται στο Μ.Γ. Μιχαηλίδης Νουάρος, Δημοτικά τραγούδια Καρπάθου, Αθήνα 1928, σ. 57, με απλοποίηση της ορθογραφίας όσον αφορά κυρίως το τονικό σύστημα το διπλασιασμό των συμφώνων και τις καταλήξεις των ρημάτων.
Το επικό βυζαντινό «Άσμα του Αρμούρη» είναι το παλαιότερο δημοτικό τραγούδι που πέρασε από την προφορική σε γραπτή μορφή και μας έγινε γνωστό από χειρόγραφο της Αγίας Πετρούπολης του 15ου αιώνα σε μια παραλλαγή 201 στίχων. Στο στόμα του λαού σώζεται μέχρι σήμερα σε συντομευμένες εκδοχές στην Κύπρο και την Κάρπαθο, όπου το όνομα Αρμούρης έχει μετατραπεί σε Καλομοίρης.
Η υπόθεση του γραπτού «Άσματος» είναι η ακόλουθη: Ο Αρμούρης είναι δώδεκα χρόνια αιχμάλωτος των Σαρακηνών. Ο έφηβος γιος του, έχοντας δώσει δείγματα της ιδιαίτερης ανδρείας του, ζητάει από τη μάνα του την άδεια να πάρει τ’ άρματα και το άλογο του πατέρα του, που δεν καβαλικεύει πια κανείς. Έτσι οπλισμένος, διαβαίνει τον επικίνδυνο Ευφράτη και εισβάλλει στην εχθρική χώρα, όπου κατατροπώνει τη στρατιά των Αράβων. Ο αμιράς της Συρίας αναγκάζεται να απελευθερώσει τον αιχμάλωτο, αναγγέλλοντας ότι προσφέρεται να δώσει την ίδια του την κόρη για γυναίκα στον ανδρειωμένο γιο του Αρμούρη.
Διάφορες απόψεις έχουν διατυπωθεί όσον αφορά την ιστορικότητα των προσώπων και των γεγονότων που απηχεί το τραγούδι. Παλιότεροι ερευνητές συσχέτισαν το ίδιο το όνομα του αιχμάλωτου Αρμούρη με το Αμόριο, το οποίο οι Άραβες κατέστρεψαν το 838, και θεώρησαν ότι η υπόθεση του τραγουδιού αναφέρεται στην εκδικητική νικηφόρα εκστρατεία των Βυζαντινών πέρα από τον Ευφράτη, που έγινε το 859.
Οπωσδήποτε, οι βυζαντινοαραβικές συγκρούσεις αποτελούν το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο κινείται το τραγούδι – από τα λίγα που η επιστημονική έρευνα δέχεται να χαρακτηρίσει ως ακριτικά. Η ζωηρή απόδοση αυτής της πραγματικότητας κάνει πολλούς μελετητές να υποθέτουν ότι το τραγούδι του Αρμούρη -όπου ο πόλεμος Βυζαντινών και Αράβων αποτελεί παρόν, ενώ η ειρήνη, μέσω της προτεινόμενης στο τέλος του τραγουδιού επιγαμίας, απλώς ένα όραμα- προηγείται του έπους του Ακρίτη, όπου η συμφιλίωση και η συνύπαρξη των δύο λαών έχουν πλέον επιτευχθεί1.
Ωστόσο το ενδιαφέρον και το νόημα βρίσκονται κι εδώ όχι μόνο στις τυχόν ιστορικές απηχήσεις αλλά στις ποιητικές φόρμουλες και στο πλέγμα από σύμβολα και μύθους που περιβάλλει τον ήρωα και που οδηγούν στη σκέψη ότι το τραγούδι αποτελεί την αρχική πηγή έμπνευσης για πολλά άλλα γνωστά μας αφηγηματικά ηρωικά τραγούδια2. Μιράντα Τερζοπούλου (2017)
1(Στ. Αλεξίου, Βασίλειος Διγενής Ακρίτης και τα άσματα του Αρμούρη και του υιού τού Ανδρονίκου, Αθήνα 2008, σ. 161.
2G. Saunier, Ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Συναγωγή μελετών, επιμ. Γ. Ανδρειωμένος, μτφρ. Ι. Μποτουροπούλου, Αθήνα 2001, σ. 246.
Ιδιοτοπικός χορός γνωστός σαν «πάνω χορός».
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο, στις 31/10/2004.
Τραγούδι
Τσαμπούνα
Λύρα Δωδεκανήσου
Λαούτο
