00:00
Παιδιά, κι είντα γινή-
παιδιά, κι είντα γινήκανε του κόσμου οι γι-α-
ε νε, του κόσμου οι γι-αντρειωμένοι;
Μουδέ στσι μέσες φαίνουνται, μουδέ στσ’ αναμεσάδες.1
Κάτω στην άκρη τ’ ουρανού, στην τελείωση του κόσμου,
εκειδά πύργο χτίζουνε του Χάρου να κρυφτούνε.
[Κι ο Χάρος μύγα γίνεται μπαίν’ απ’ το παραθύρι·
και βρίσκ’ ομορφονιούς υγιούς, όμορφους κοπελιάρους,
κι εμπήκε κι εκοντάρευγεν2 ο Χάρος τσ’ αντρειωμένους.
Μα ένας νιος, χήρας υγιός, ψηλαναμπουκωμένος,3
του Χάρ’ αντροκαλίζεντον,4 του Χάρ’ αντροκαλιέται.
– Χάρε, σαν είσαι Χάροντας, σαν είσαι παλληκάρι,
έλα να πα παλαίψομε στο σιδερένιο αλώνι,
απού ’χει πάτους σίδερα και γύρους ατσαλένιους.
Κι εφτά φορές τον έβαλεν ο νιος τον Χάρο κάτω,
πάνω στσ’ εφτά, πάνω στσ’ οχτώ, του Χάρου βαροφάνη.
Πιάνει τον νιο ’πού τα μαλλιά και κάτω τονε βάνει.
– Άφησ’ με, Χάρ’, απ’ τα μαλλιά και πιάσ’ μ’ απού τη μέση,
να ιδείς απάλιο5 αντρείστικο, το κάνου οι γι-αντρειωμένοι,
το κάνου οι γι-άντρες οι καλοί, οι καστροπολεμάρχοι.]
1αναμεσάδες: διάσελα
2εκοντάρευγεν: σημάδευε, χτύπαγε με το κοντάρι
3ψηλαναμπουκωμένος: ανασκουμπωμένος, έτοιμος
4αντροκαλίζομαι: προκαλώ σε αγώνα
5απάλιο: πάλεμα
Από τα τραγούδια του κύκλου του Διγενή, τα πιο γνωστά και διαδεδομένα, και ανάμεσά τους τα ελάχιστα που αναγνωρίζονται πια από τους μελετητές ως ακριτικά, είναι εκείνα που αναφέρονται στον θάνατο του αήττητου ηρώα (βλ. τα τραγούδια Ο Κωσταντής κι ο Κωσταντάς, Ο Χάροντας και οι αντρειωμένοι, Οψές επέρνου ποταμούς. Ακρίτας πάει και σο κυνήγ‘, Ο Χάρος μαύρα φόρησεν, Ο Διγενής ψυχομαχάει).
Για τη λαϊκή φαντασία είναι αδιανόητο ένας τέτοιος ήρωας να υποταχτεί στην κοινή μοίρα των κοινών ανθρώπων και να αφεθεί να πεθάνει. Πράγματι, η ηρωική νοοτροπία και ιδιοσυγκρασία δεν χαρακτηρίζεται από φιλοσοφικό στοχασμό. Έρμαιο των παρορμήσεων και της δύναμής του, ο ήρωας θα προκληθεί και θα προκαλέσει τον αντίπαλο – κι ας είναι ο ίδιος ο Χάρος· για ακόμη μία φορά, μέσα στη σειρά των αναρίθμητων κατορθωμάτων του, θα παλέψει μαζί του· μόνο που αυτή τη φορά θα νικηθεί.
Το θέμα του θανάτου του Διγενή προέρχεται από το παλιότερο πλούσιο προφορικό αφηγηματικό υλικό που αναφερόταν στην προσωπικότητα, τη ζωή και τα κατορθώματα των λαοφιλών ακριτών ηρώων. Ωστόσο, το γεγονός ότι η πάλη με τον Χάρο απουσιάζει από τις παραλλαγές του έπους του Διγενή οδήγησε αρκετούς παλαιούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι το θέμα ήταν άγνωστο στη μεσαιωνική λαϊκή σκέψη και στάθηκε, επίσης, ως επιχείρημα στους υποστηρικτές της άποψης ότι το γραπτό έπος είναι προγενέστερο των τραγουδιών.
Ο παλαιότερος και πλουσιότερος τύπος τραγουδιού, εκείνος που, κατά τον Νικόλαο Πολίτη, αποτελεί ανακεφαλαίωση των άθλων του ακρίτη Διγενή και που έχει και την πιο στενή συνάφεια με το γραπτό έπος, αντιπροσωπεύεται στη συγκεκριμένη ενότητα από την κυπριακή παραλλαγή (βλ. τραγ. Ο Χάρος μαύρα φόρησεν).
Από τα υπόλοιπα τραγούδια που περιλάβαμε στην ενότητα αυτή, μερικά συνδέονται χαλαρά με τις παραδόσεις για τον θάνατο του Διγενή ή ακόμη και με τον επικό κύκλο γενικότερα (βλ. τραγ. Ο Κωσταντής κι ο Κωσταντάς), περιέχουν όμως ονόματα και κάποιους στίχους αλλά και έννοιες που σχετίζονται με τα ακριτικά, και εκτός από την κεντρική ιδέα του θανάτου αναφέρονται και σε άλλα θέματα της καθημερινής αγροτικής, οικογενειακής, ερωτικής ζωής του ηρώα.
Μιράντα Τερζοπούλου (2017)
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο.
Τραγούδι
