00:00
Η Κρήτη, το μεγαλύτερο από τα νησιά της Ελλάδας, είναι το λίκνο του αρχαίου μινωικού πολιτισμού∙ στις μέρες μας το ανάκτορο της Κνωσσού, κοντά στο Ηράκλειο, θεωρείται το πιο εμβληματικό του μνημείο.
Τα κρητικά τραγούδια και τους χορούς, βασισμένα συχνά σε αρχαιοελληνικές κλίμακες, συνοδεύει τις περισσότερες φορές η λύρα, με το χαρακτηριστικό ηχόχρωμα.
Στην Ελλάδα συναντάμε δύο τύπους λύρας: ο ένας, αχλαδόσχημης μορφής, χρησιμοποιείται κυρίως στα νησιά και σε ορισμένες περιοχές της Βόριας Ελλάδας (Μακεδονία, Θράκη), ο άλλος φιαλόσχημης μορφής του με μακρύ λαιμό και στενόμακρο ηχείο, χρησιμοποιείται από τους Έλληνες του Πόντου.
Η αχλαδόσχημη λύρα, της οποίας το σώμα και ο λαιμός σκαλίζονται από το ίδιο κομμάτι σκληρού ξύλου, ενώ το καπάκι από ξύλο μαλακό, λευκό (πεύκο). Έχει τρεις χορδές και κλειδιά (στριφτάλια). Παλιότερα είχε ακόμα μία, δύο ή και τρεις συμπαθητικές χορδές, πράγμα που πια συμβαίνει σπάνια. Η ψυχή (στύλος = υποστήριγμα) σφηνώνεται ανάμεσα στο σκάφος και τo δεξί άκρο του καβαλάρη – αντίθετα από τα όργανα της οικογένειας του βιολιού που έχουν την ψυχή σφηνωμένη ανάμεσα στο σκάφος και τα δύο άκρα του καβαλάρη.
Η λύρα παίζεται με τη βοήθεια ενός δοξαριού που παλιότερα ήταν διακοσμημένο με κουδουνάκια που κρατούσαν το ρυθμό. Χορδίζεται σε πέμπτες παράλληλες ή, σε μερικά νησιά, α λα τούρκα (διαστήματα καθαρής πέμπτης και τετάρτης). Για να βγει ο ήχος ο λυράρης δεν πιέζει τις χορδές με την άκρη των δαχτύλων (όπως στο βιολί) αλλά τις ακουμπά με το νύχι από το πλάι.
Ο μουσικός, όταν κάθεται, παίζει κρατώντας το όργανο σε όρθια ή ελαφρά πλαγιαστή θέση ακουμπώντας το στο αριστερό του γόνατο: αν είναι όρθιος ή περπατά, το στηρίζει στη ζώνη του.
Φοίβος Ανωγειανάκης, Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα, σ. 38.
Στην Κρήτη βρίσκουμε τέσσερις τύπους χορών: τον συρτό που χορεύεται κυρίως στην επαρχία Χανίων, τη σούστα , χαρακτηριστικό χορό της επαρχίας Ρεθύμνου, τον πεντοζάλη και τον καστρινό, χορούς της περιοχής Ηρακλείου. Ο καστρινός είναι χορός πηδηχτός, χαρούμενος κι αρρενωπός. Οι Κρητικοί ονομάζουν συχνά το Ηράκλειο «Κάστρο», μια και παλιότερα την πόλη περιέβαλαν τείχη. Από κει προέρχεται και το επίθετο «καστρινός» που αναφέρεται στο Ηράκλειο.
Μελωδία: Τρόπος Μείζων
Ρυθμός: 2/4
Το σκοπό κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου στα Χανιά, το 1965.
Λύρα Κρήτης
Λαούτο
