00:00
Αρχοντογιός, αρχοντογιός παντρεύεται
και παίρνει προσφυγούλα, προσφυγούλα, μαυρομάτα μου,
και παίρνει προσφυγούλα, προσφυγούλα, σε κλαίν’ τα μάτια μου.
Η μάνα του σαν τ’ άκουσε τα δέντρα ξεριζώνει.
Πιάνει δυο φίδια ζωντανά, τα ξεροτηγανίζει.
– Έλα, νύφη, να φας φαΐ, ψάρια τηγανισμένα.
Την πρώτη βούκα πο’ ’βαλε ψυχή της φαρμακώθη.
– Νερό, μανούλα μ’, κι έσκασα, νεράκι, θα πεθάνω.
– Εγώ, νύφη μου, γέρασα, τη βρύση δεν την ξέρω.
– Νεράκι, ταίρι μ’, κι έσκασα, έσκασα, θα πεθάνω.
Όσου να πάει και να ’ρθει τη βρήκε πεθαμένη.
– Μάνα μ’, αν έχεις άλλο γιο δώσ’ του αρχοντοπούλα.
Και το μαχαίρι έβγαλε και στην καρδιά το μπήγει.
Από τα τραγούδια που με τη μεγαλύτερη ευκρίνεια απηχούν μέσα στο ποιητικό τους σενάριο τους θεσμούς και τις αντιλήψεις που διέπουν την κοινωνική και οικογενειακή ζωή, αλλά και τους σκοτεινούς νόμους που κυβερνούν τις ψυχές των ανθρώπων. Μέσα από τέτοια τραγούδια ο λαϊκός ποιητής –στην πράξη ο κάθε τραγουδιστής και ακροατής του τραγουδιού– εκφράζει την αντίληψή του για το καλό και το κακό, το δίκαιο, το άδικο και το ανόσιο που πράττουν ή υφίστανται οι φανταστικοί ήρωες, θύτες και θύματα.
Στο εξαιρετικά διαδεδομένο σ’ όλο τον ελληνικό χώρο τραγούδι της Προσφυγούλας, η αφήγηση αναπτύσσεται πάνω σ’ ένα φόντο που προβάλλει την εικόνα της συμπαγούς, αυστηρά ιεραρχημένης πατριαρχικής οικογένειας, και αναφέρεται στην ανεξέλεγκτη, θανάσιμη αντίθεση της πεθεράς προς τη νύφη, θέμα που συχνά πρωταγωνιστεί σε όλα τα είδη της λαϊκής λογοτεχνίας παγκοσμίως. Η νύφη –πότε προσφυγοπούλα, πότε ορφανή, πότε Βουλγάρα (ιδιότητες που υπογραμμίζουν συμβολικά την «ξενότητα» που ούτως ή άλλως τη στιγματίζει)– φτάνει στα πεθερικά με μυθικά πολυτελή πομπή. Η πεθερά κατακλύζεται αμέσως από σφοδρά εγκληματικά αισθήματα. Της ετοιμάζει γεύμα από φαρμακερά φίδια κι όταν η δηλητηριασμένη κόρη ζητάει νερό, της αρνείται τόσο αυτή όσο κι όλα τα άλλα μέλη της οικογένειας. Όταν ο νεαρός γιος-άντρας τρέχει να τη βοηθήσει είναι πολύ αργά, αυτή έχει ήδη ξεψυχήσει… Σε ορισμένες παραλλαγές αυτοκτονεί και ο ίδιος. Ανήμπορος μέχρι εκείνη τη στιγμή να αντιδράσει στην αρραγή εγκληματική στάση ολόκληρης της οικογένειας, μια που κι ο ίδιος είναι εξαρτημένος και χαμηλά τοποθετημένος στην ιεραρχική της κλίμακα, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι το τελεσίδικο αυτό διάβημα ως μεταθανάτια τιμωρία για την αποτρόπαιη πράξη της μάνας.
Μιράντα Τερζοπούλου (2008)
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο το 2006. Το κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου το 1982 στα Νέα Μουδανιά Χαλκιδικής, με την 79χρονη Ζωή Λιοντή, με καταγωγή από το Κατιρλί της Νικομήδειας.
Ζωή Λιοντή. Νέα Μουδανιά Χαλκιδικής 1982
© Αρχείο Δόμνας Σαμίου
Στο αρχείο του Συλλόγου υπάρχει επίσης καταγραφή του τραγουδιού, που πραγματοποίησε το 1986 η Ελεονώρα Μόσιαλου, στον Άγιο Ακάκιο Καρδίτσας, και παραχώρησε στη Δόμνα Σαμίου. Τραγουδά η 78χρονη Ελένη Μόσιαλου.
Ελένη Μόσιαλου. Άγιος Ακάκιος Καρδίτσας 1986
© Αρχείο Δόμνας Σαμίου
Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους – Μικρασιατική Προποντίδα (Α’ μέρος). Περιήγηση πάνω στον διαδραστικό χάρτη των περιοχών του Μαρμαρά, της Αρτάκης και της Πανόρμου, με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου. Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τις 50 πόλεις και χωριά όπου ζούσαν Ρωμιοί έως το 1922. Ξεκινήστε την περιήγηση
Τραγούδι
Φλογέρα
Κανονάκι
Ούτι
Λαούτο
Τουμπελέκι
Πληροφορητές
