00:00
«Αλησμονώ και χαίρομαι, θυμιούμαι και λυπιούμαι,
θυμήθηκα την ξενιτιά και θέλω να πααίνω.
Σήκω, μάνα μ’, και ζύμωσε καθάριο παξιμάδι».
Με πόνους βάζει το νερό, με δάκρυα το ζυμώνει·
και με πολύ παράπονο βάζει φωτιά στο φούρνο.
«Άργησε, φούρνε, να καείς και συ, ψωμί, να γένεις,
για να περάσει ο κερατζής* κι ο γιος μου ν’ απομείνει».
*κερατζής (ή κυρατζής): οδηγός καραβανιού
Αντιπροσωπευτικό δείγμα των μοναδικών πολυφωνικών τραγουδιών στον ελληνικό χώρο, μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες φόρμες στο παγκόσμιο ρεπερτόριο της λαϊκής πολυφωνικής μουσικής.
Τα τραγούδια αυτά εντοπίζονται στην περιοχή γύρω από τα σημερινά ελληνοαλβανικά σύνορα (Πωγώνι, Δερέπολη, κ.λπ.), όπου ως το 1944 συμβίωναν πληθυσμοί Ελλήνων και Αρβανιτών.
Αποδίδονται από 4 ως 10 τραγουδιστές, χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων, με αυστηρή ιεραρχία όσον αφορά τον ρόλο και την τεχνική του καθένα. Ο κορυφαίος (παρτής–σηκωτής) «παίρνει», αρχίζει το τραγούδι. Ο δεύτερος (γυριστής) το «γυρίζει», απαντάει, ενώ οι ισοκράτες «κρατούν το ίσο».
Στην ομάδα αυτή μπορεί να προστεθεί και ο κλώστης που κάνει λαρυγγισμούς με «ψεύτικη» φωνή (falcetto), «κλώθοντας» το τραγούδι ανάμεσα στην τονική και την υποτονική της μελωδίας. Τόσο ο γυριστής όσο και ο κλώστης κόβουν απότομα το τραγούδι στην υποτονική, δημιουργώντας έτσι με τον παρτή μια έντονη διαφωνία (διάστημα 2ας), που δίνει σε αυτή την πολυφωνία ένα ιδιόμορφο άκουσμα.
Παρόλο που η έρευνα δεν έχει φτάσει σε βέβαια συμπεράσματα, πολλές ενδείξεις πείθουν για την αρχαιότητα αυτών των τραγουδιών, που διατηρούν την πεντατονική ανημίτονη κλίμακα. Παράλληλα όμως ήρθαν να προστεθούν και οι επιδράσεις από τη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική που επηρεάζει τη μελωδική γραμμή του γυριστή και τους ισοκράτες.
Λάμπρος Λιάβας (1989)
Από τα εισαγωγικά σχόλια στον δίσκο Τα τραγούδια της ξενιτιάς
μαι
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο τo 1961. Κυκλοφόρησε σε δίσκο extended play 45 στροφών «Τραγούδια της στεριάς» (Philips 8433, 1961), σε επιμέλεια Δόμνας Σαμίου. Επανακυκλοφόρησε στον δίσκο Τραγούδια της στεριάς και της θάλασσας (Philips 600506 PR, 1961), στον δίσκο Τραγούδια και σκοποί απ’ όλη την Ελλάδα (Fidelity 0320 PL, 1969) και στη συλλογή Μουσικό οδοιπορικό 1959-1969 (Universal Music, 2008), που την έκδοσή της επιμελήθηκε ο Γιώργος Τσάμπρας.
Τραγούδι
