00:00
Ακρίτας πάει και σο κυνήγ’ και σα κυνηγοτόπεα,
τον Χάρον ατ’ επάντεσεν άπαν’ σο σταυροδρόμιν.
– Χάρε μ’, ντό έχ’ς και με τ’ εμέν και πάντα ν-ακ’λουθάς με;
Εμέν Ακρίτα λέγ’νε με, αϊλί και σον Ακρίταν.
– Για σους,1 για σους, Ακρίτα μου, βαρέα μην καυχάσαι,
παρ’ έλα ν-ας παλεύγομεν πάν’ σ’ ασημένι’ αλώνι.
– Αν ίσως και νικώ σε ’γώ, θα παίρω και το μαύρο σ’,
αν ίσως και νικάς με συ, έπαρ’ την ψη2 μ’ και δέβα.
Εσκώθεσαν και πάλεψαν και νίκεσεν ο Χάρον.
Ακρίτας εκαβάλκεψεν, σην κάλην ατ’ επήεν.
– Έβγα, καλή μ’, και στρώσον με θανατικόν κρεβάτιν,
θέσον μ’ άνθεα σην κεφαλήν και παρχαρί3 τσιτσέκια.4
1για σους: σώπασε! μη μιλάς!
2ψη: ψυχή
3παρχάριν: χλοερός βοσκότοπος
4τσιτσέκιν: άνθος, τουρκ. çiçek
Από τα τραγούδια του «κύκλου του Διγενή», τα πιο γνωστά και διαδεδομένα, και ανάμεσά τους τα ελάχιστα που αναγνωρίζονται πια από τους μελετητές ως ακριτικά, είναι εκείνα που αναφέρονται στον θάνατο του αήττητου ηρώα (Βλ. επίσης Ο Κωσταντής κι ο Κωσταντάς, Ο Χάροντας και οι αντρειωμένοι, Οψές επέρνου ποταμούς, Ακρίτας πάει και σο κυνήγ‘, Ο Χάρος μαύρα φόρησεν, Ο Διγενής ψυχομαχάει).
Για τη λαϊκή φαντασία είναι αδιανόητο ένας τέτοιος ήρωας να υποταχτεί στην κοινή μοίρα των κοινών ανθρώπων και να αφεθεί να πεθάνει. Πράγματι η ηρωική νοοτροπία και ιδιοσυγκρασία δεν χαρακτηρίζεται από φιλοσοφικό στοχασμό. Έρμαιο των παρορμήσεων και της δύναμής του, ο ήρωας για άλλη μια φορά θα προκληθεί και θα προκαλέσει τον αντίπαλο κι ας είναι ο ίδιος ο Χάρος, για ακόμη μια φορά στη σειρά των αναρίθμητων κατορθωμάτων του θα παλέψει μαζί του, απλώς τη φορά αυτή θα νικηθεί.
Το θέμα του θανάτου του Διγενή προέρχεται από το παλιότερο πλούσιο προφορικό αφηγηματικό υλικό που αναφερόταν στην προσωπικότητα, τη ζωή και τα κατορθώματα των λαοφιλών ακριτών ηρώων. Ωστόσο, το γεγονός ότι η πάλη με το Χάρο απουσιάζει από τις παραλλαγές του έπους του Διγενή οδήγησε αρκετούς παλαιούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι το θέμα ήταν άγνωστο στη μεσαιωνική λαϊκή σκέψη και επίσης στάθηκε ως επιχείρημα στους υποστηρικτές της άποψης ότι το γραπτό έπος είναι προγενέστερο των τραγουδιών.
Ο παλαιότερος και πλουσιότερος τύπος τραγουδιού, εκείνος που, κατά τον Νικόλαο Πολίτη, αποτελεί ανακεφαλαίωση των άθλων του ακρίτη Διγενή και που έχει και την πιο στενή συνάφεια με το γραπτό έπος, αντιπροσωπεύεται στη συγκεκριμένη ενότητα από την κυπριακή παραλλαγή (βλ. Ο Χάρος μαύρα φόρησεν).
Από τα υπόλοιπα τραγούδια που περιλάβαμε στην ενότητα αυτή μερικά συνδέονται χαλαρά με τις παραδόσεις για τον θάνατο του Διγενή ή ακόμη και με τον επικό κύκλο γενικότερα (βλ. Ο Κωσταντής κι ο Κωσταντάς), περιέχουν όμως ονόματα και κάποιους στίχους, αλλά και έννοιες, που σχετίζονται με τα ακριτικά, και εκτός από την κεντρική ιδέα του θανάτου αναφέρονται και σε άλλα θέματα της καθημερινής αγροτικής, οικογενειακής, ερωτικής ζωής του ηρώα.
Μιράντα Τερζοπούλου (2017)
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο στις 01/11/2004.
