Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου – Μικρά Ασία, Παράλια

Το «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου» ήταν μια σειρά εκπομπών που προβλήθηκαν στην ΕΡΤ την περίοδο 1976-1977. Κάθε επεισόδιο ήταν αφιερωμένο στη μουσική και χορευτική παράδοση κάποιας διαφορετικής περιοχής της Ελλάδας.

Η εκπομπή ξεκίνησε με τη Δόμνα Σαμίου να τραγουδά χωρίς μουσική συνοδεία το Βουρλιώτικο τραγούδι – ορόσημο στη μικρασιάτικη μουσική παράδοση Δεν είν’ αυγή να σηκωθώ, από την πολύτιμη συλλογή του δασκάλου Σίμωνα Καρά. Το τραγούδι απαιτεί ιδιαίτερη φωνητική δεξιοτεχνία και η ερμηνεία της 49χρονης τότε Δόμνας είναι –μέχρι στιγμής– αξεπέραστη.

Ο Στέφανος Βαρτάνης στο βιολί, ο Νίκος Στεφανίδης στο κανονάκι και ο Μαθιός Μπαλαμπάνης στο τουμπελέκι, παίζουν τρεις οργανικούς σμυρναίικους σκοπούς, το  Μπαμ, τον Απτάλικο και τον Κιόρογλου. Χόρεψε «με τον παλιό τρόπο» ο Γιάγκος Νικολέλης.

Συνάντηση με τον Μάρκο Δραγούμη, μουσικολόγο και υπεύθυνο μουσικό συνεργάτη στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών – Ίδρυμα Μέλπως Μερλιέ. Εκεί, ακούστηκαν τρεις ιστορικές εγγραφές από το αρχείο του Κέντρου που καταγράφηκαν το 1930 υπό την εποπτεία της Μέλπως Μερλιέ, από τους πρόσφυγες Στέφο Ξεπαστό από τα Βουρλά Ερυθραίας και την Ειρήνη Μπογιατζή από τις Φώκιες.

Μια μαύρη πέτρα του γιαλού θα βάλω προσκεφάλι
Κι ό,τι τραβάει το κορμί, τα φταίει το κεφάλι.

Στην Αθήνα, στην οδό Αχαρνών, η παλαίμαχη τραγουδίστρια αστικών σμυρναίικων τραγουδιών Στέλλα Βαρθαλίτου τραγούδησε τη γνωστή Μπουρνοβαλιά. Συνοδεύει στο σαντούρι ο Σμυρνιός μουσικός Παναγιώτης Τατάρης.

Στην Ηλιούπολη της Θεσσαλονίκης η Δόμνα συνάντησε τον Γιάννη Στεφανουδάκη, λιμενεργάτη στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και καλαθοποιό που έμαθε την τέχνη από τους παππούδες του. Οι γονείς του ήρθαν από το χωριό Αχιρλί της επαρχίας Καραμπούρνων Ερυθραίας. Ο Γιάννης Στεφανουδάκης παρουσίασε τα οικογενειακά κειμήλια από την πατρίδα και, μαζί με τη Δόμνα, τραγούδησαν τη γνωστή Αλατσατιανή.

Τι να την κάνω τη ζωή κι αν είναι κι άλλη τόση
Αφού υπάρχει θάνατος και το κορμί θα λειώσει
Στ’ Αλάτσατα είν’ οι όμορφες και στα Βουρλά οι άσπρες
Και μέσα στα Καράμπουρνα είναι οι μαυρομάτες

Το σαντούρι ήταν από τα βασικά μουσικά όργανα στις ορχήστρες της Σμύρνης και των γύρω περιοχών. Ο σαντουριέρης Μήτσος Μαχαίρας κατάγεται από τη Έφεσο. Η οικογένειά του πήγε στο Βαθύ της Σάμου το 1916 και αργότερα ο ίδιος μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη όπου δούλευε ως τραγουδιστής και οργανοπαίκτης του καραγκιοζοπαίχτη Χαρίλαου Πετρόπουλου. Χρησιμοποιεί τα δάκτυλά του αντί για μπαγκέτες, όπως γίνεται στο κανονάκι. Έχει σταματήσει από καιρό να παίζει επαγγελματικά και παίζει μόνο για τον εαυτό του και τη γυναίκα του.

Όταν τελείωσαν τα γυρίσματα για τις ανάγκες της εκπομπής, άρχισε συζήτηση με ανοικτά τα μαγνητόφωνα για τα σμυρναίικα και τα ρεμπέτικα τραγούδια και η Δόμνα Σαμίου τραγούδησε για την παρέα το γνωστό ρεμπέτικο του Κώστα Σκαρβέλη Έμαθα πως είσαι μάγκας με τη συνοδεία του Μήτσου Μαχαίρα στο σαντούρι και της γυναίκας του Στάσας.

Στην ταβέρνα του κ. Μήτσου στη Νέα Κρήνη Θεσσαλονίκης η λατέρνα του καπετάν-Μανώλη έπαιξε ένα ζεϊμπέκικο.

Στη Νέα Ερυθραία Αττικής, μια παρέα προσφύγων από τα Αλάτσατα με επικεφαλής την Κλεονίκη Τζοανάκη, γνωστή σε όλους τους κατοίκους της Νέας Ερυθραίας για τα τραγούδια, τα γλέντια και το κέφι της, τραγούδησαν δυο αγαπημένα τραγούδια της πατρίδας τους, την Αλατσατιανή και τον Άτταρη.

Στην Κοκκινιά, οι Σμυρνιοί Γιάννης Αγορόπουλος ή Χατζής, 73 χρονών και ο Ηλίας Βουρλάκος, 48 χρονών, είπαν μαζί το αργό τραγούδι Σαν την μαρμαροκολώνα σε σμυρναίικη παραλλαγή.

Ο Γιάννης Αγορόπουλος ή Χατζής τραγούδησε για τη Δόμνα και τρεις αμανέδες, τον Ταμπαχανιώτικο, το Τζιβαέρι και τον Μανέ της καληνυχτιάς, Τα άστρα τρέμουν και μια παρέα Σμυρνιοί της Κοκκινιάς, ο Πέτρος Μελιδώνης στο τραγούδι, ο  Βαγγέλης Μπαϊράμογλου ή Πασχαλίδης στο κανονάκι και ο Γιώργος Τσουμπαριώτης στο τουμπελέκι, τραγούδησαν το Έχασα μαντήλι μ’ εκατό φλουριά.

Η Δόμνα Σαμίου τραγούδησε Αμάν γκελ αμάν (Της τριανταφυλλιάς τα φύλλα), τραγούδι που έμαθε από τη μητέρα της που ήταν πρόσφυγας από το χωριό Μπαϊντίρι της επαρχίας Σμύρνης. Τη συνοδεύουν οι μουσικοί Στέφανος Βαρτάνης, βιολί, Νίκος Στεφανίδης, κανονάκι και Μαθιός Μπαλαμπάνης, τουμπελέκι.

Η εκπομπή έκλεισε με αναφορά – φόρο τιμής στον μικρασιάτη κορυφαίο δεξιοτέχνη μουσικό Νίκο Στεφανίδη, 86 χρονών τότε. Προλογίζοντάς τον, η Δόμνα ανέφερε «Το κανονάκι είναι όργανο της Μικράς Ασίας και της Θράκης και θεωρείται από τα πιο τέλεια μουσικά όργανα. Ο Νίκος Στεφανίδης είναι ίσως ο μόνος έλληνας μουσικός που παίζει αυτό το όργανό σήμερα».

Συνεργάτες

Έρευνα, επιλογή και παρουσίαση: Δόμνα Σαμίου
Σκηνοθεσία: Φώτος Λαμπρινός
Διευθυντής φωτογραφίας: Συράκος Δανάλης
Ηχολήπτης: Τάσης Παλατσιόλης