Το «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου» ήταν μια σειρά εκπομπών που προβλήθηκαν στην ΕΡΤ την περίοδο 1976-1977. Κάθε επεισόδιο ήταν αφιερωμένο στη μουσική και χορευτική παράδοση κάποιας διαφορετικής περιοχής της Ελλάδας.
Στο κάστρο του Ηρακλείου ο λυράρης Βασίλης Σκουλάς λέει τη μαντινάδα Οι άνδρες οι φανήσιμοι και τον συνοδεύει στο λαούτο ο Γιάννης Ξυλούρης. Συνεχίζουν με τον οργανικό Πεντοζάλη που τον χορεύουν τρεις άντρες. Κατόπι, ο Βασίλης Σκουλάς τραγουδά στίχους από τον Ερωτόκριτο.
Οι άντρες οι φανήσιμοι κι οι καστροπολεμάρχοι
πως είν’ οι μπάλες δανεικές, κατέχουν το στη μάχη.
Οι άντρες οι φανήσιμοι (Μαντινάδες)
Βασίλης Σκουλάς, τραγούδι & λύρα Κρήτης, Γιάννης Ξυλούρης, λαούτο. Ηράκλειο 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Ερωτόκριτος
Βασίλης Σκουλάς, τραγούδι & λύρα Κρήτης, Γιάννης Ξυλούρης, λαούτο, Γιάννης Σταυρακάκης, λαούτο. Ηράκλειο 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Τα Βορίζια είναι ορεινό χωριό στην επαρχία Καινουργίου στη νοτιοδυτική πλευρά του νομού Ηρακλείου. Όπως σε πολλά ορεινά χωριά, οι κάτοικοι κατασκευάζουν και παίζουν οι ίδιοι τα παραδοσιακά πνευστά όργανα όπως το θαμπιόλι ή χαμπιόλι, το σφυροχάμπιολο και την ασκομαντούρα. Ο Μανώλης Φαραγγουλιτάκης είναι ένας από αυτούς και παίζει σκοπούς με το σφυροχάμπιολο και την ασκομαντούρα του.
Σκοπός με σφυροχάμπιολο (Ο αντρειωμένος)
Μανώλης Φαραγγουλιτάκης, σφυροχάμπιολο. Βορίζια Ηρακλείου 1977.
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Σκοπός με ασκομαντούρα
Μανώλης Φαραγγουλιτάκης, ασκομαντούρα. Βορίζια Ηρακλείου 1977.
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Το χωριό Φόδελε είναι γνωστό για τα πορτοκάλια του που φημίζονται ως «τα καλλίτερα σε όλη την Κρήτη». Εκεί υπάρχει το Μουσείο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου. Η συζήτηση της Δόμνας Σαμίου με τον συγγραφέα και λόγιο Στέργιο Σπανάκη για την ακριβή θέση του σπιτιού της γέννησης του μεγάλου ζωγράφου το 1541, δημιούργησε αντιδράσεις από ορισμένους. Κάτοικοι χορεύουν τον πηδηχτό Καστρινό (Μαλεβιζιώτικο) χορό. Λύρα παίζει ο Γιώργος Παπουτσάκης και λαούτο ο Αστρινός Σαρρής.
Συζήτηση με τον Στέργιο Σπανάκη
Στέργιος Σπανάκης. Φόδελε Ηρακλείου 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Καστρινός (Μαλεβιζιώτικος)
Γιώργος Παπουτσάκης, λύρα Κρήτης, Αστρινός Σαρρής, λαούτο. Φόδελε Ηρακλείου 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Το χωριό Θραψανό είναι ξακουστό για τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής του. Εκεί, έξω από ένα εργαστήρι ακούμε επαινετικές και σκωπτικές μαντινάδες για τα πιθάρια, τους τεχνίτες και το χωριό.
Καλό χωριό είν’ το Θραψανό (Μαντινάδες)
Λύρα Κρήτης, Λαούτο. Θραψανό Ηρακλείου 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Καλό χωριό είν’ το Θραψανό κι έχει και παλικάρια
και είναι κοντά κι ο μάστορας που κάνει τα πιθάρια.
Ως κι αν εψηλοπέτουνα1 να παντρευτώ εις τη χώρα
παντρεύτηκα στο Θραψανό να κοπανίζω χώμα.
Διά(ο)λε τ’ς αποθαμένους του2, του παλιο-Θραψανιώτη
που κάνει το σταμνί βαρύ και καταλεί τη νιότη.
Μα η λεβεντιά εις τον άνθρωπο μεγάλο χάρισμα ‘ναι
σαν το μαχαίρι το καλό που οι Κρητικοί κρατάνε.
1Ψηλοπετώ: πετώ ψηλά, έχω υψηλές προσδοκίες
2Διά(ο)λε τ’ς αποθαμένους του: είδος κατάρας
Ο Γρηγόρης Χναράκης, κάτοικος του χωριού Θραψανό ήταν μέλος της ομάδας που έκανε την απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε τον Φεβρουάριο του 1944 κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Μιλάει στην κάμερα για τα γεγονότα, το ρίσκο και την αυτοθυσία αυτών που συμμετείχαν.
Μαρτυρία του Γρηγόρη Χναράκη
Γρηγόρης Χναράκης. Θραψανό Ηρακλείου 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Στο Καστέλλι Πεδιάδος, ημέρα της Τσικνοπέμπτης, στήθηκε αποκριάτικη γιορτή και μια ομάδα χορευτών χόρεψε τον Καστρινό ή Μαλεβιζιώτικο πηδηχτό χορό.
Καστρινός (Μαλεβιζιώτικος)
Μανώλης Ανδρουλάκης, λύρα Κρήτης , Γιάννης Χατζάκης, λαούτο, Νίκος Βαλτζάκης, λαούτο. Καστέλλι Πεδιάδος Ηρακλείου 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Στην πλατεία του χωριού Γέργερη στήθηκε γλέντι και μαζεύτηκε όλο το χωριό. Τα όργανα που συνοδεύουν τη γιορτή είναι η ασκομαντούρα και το λαούτο. Την ασκομαντούρα τη συναντάει κανείς στα ορεινά χωριά κυρίως, όπου υπάρχουν τσομπάνηδες που τη φτιάχνουν οι ίδιοι και την παίζουν.
Η Γέργερη είναι χωριό με μεγάλη μουσική παράδοση και ολόκληρες οικογένειες είναι μουσικοί. Εδώ, ο τσομπάνος Δημήτρης Σηφάκης παίζει την ασκομαντούρα, τραγουδάει μαντινάδες της αγάπης. Μαζί του ο 17χρονος γιος του Γιώργος με τη λύρα και ο 15χρονος γιος του Παύλος με το λαούτο.
Μαντινάδες με ασκομαντούρα
Δημήτρης Σηφάκης, τραγούδι & ασκομαντούρα, Παύλος Σηφάκης, λαούτο
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Μαντινάδες
Γιώργος Σηφάκης, τραγούδι & λύρα Κρήτης, Παύλος Σηφάκης, λαούτο. Γέργερη Ηρακλείου 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Την τρίτη μέρα του γάμου γίνεται το άνοιγμα των προικιών της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Μαζεύονται όλοι οι συγγενείς του γαμπρού και της νύφης και, για κάθε προικιό που βγάζουν από το σακί, λένε και την ανάλογη επαινετική μαντινάδα.
Τραγούδι στο ξεσάκιασμα των προικιών της νύφης
Τραγούδι ομάδα γυναικών, λύρα Κρήτης, λαούτο. Γέργερη Ηρακλείου 1977
Εκπομπή «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου»
Ένα ν’ ανέφαλο1 περνά από τον Αϊ-Γιάννη
ας είναι καλορίζικο τσι νύφης το γιοργάνι2.
Ένα ν’ ανέφαλο περνά ’πο πάνω από τσι δέτες3
ας είναι καλορίζικες τσι νύφης οι πετσέτες.
Μα ως και τα πετσετάκια τση και κείνα ξομπλιαστά ’ναι
’πο κει να καταλάβετε ίντα νοικοκερά ’ναι.
Ένα ν’ ανέφαλο περνά, βαστά νερό και στούπα4
ας είναι καλορίζικη τσι νύφης μας η προύκα5.
Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά τσι νύφης
και βάστα και ροδόσταμνο να τα ροδοσταμνίσεις.
1Ανέφαλο: σύννεφο
2Γιοργάνι: πάπλωμα
3Δέτης: γκρεμός
4Στούπα: νιφάδες χιονιού
5Προύκα: προίκα
Συνεργάτες
Έρευνα, επιλογή και παρουσίαση: Δόμνα Σαμίου
Σκηνοθεσία: Ανδρέας Θωμόπουλος
Διευθυντής φωτογραφίας: Συράκος Δανάλης
Ηχολήπτης: Δημήτρης Γεωργίου
