00:00
Ταραϊτά, ταραϊρά, ταρατα…
Όμορφη που ’ν’ η νύφη μας κι εγώ δεν θέλω λόγια
—ωχ, κι εγώ δεν θέλω λόγια—,
κι είναι τα μαγουλάκια της κόκκινα σαν τα ρόδα
— ωχ, κόκκινα σαν τα ρόδα.
Άντε, σε τα λέγω κι άκουγέ τα,
χαίρου και καμάρωνέ τα.
Γαμπρέ, μη λυπηθείς φλουριά και κάν’ ένα κλουβάκι,
και βάλε τη νυφούλα μας, που ’ναι κοπελουδάκι.
Άντε, μαστραπά* μου με το χέρι,
τό ’βρες το δικό σου ταίρι.
Κουμπάρε, που στεφάνωσες τα δύο κυπαρίσσια,
να σ’ αξιώσει ο Θεός να ’ρθεις και στα βαφτίσια.
Άντε, σέν’ τα λέγω τα τραγούδια,
μαστραπά με τα λουλούδια.
*μαστραπάς: πολυτελές κανάτι από μέταλλο, πορσελάνη ή γυαλί (τουρκ. maşrapa)
Στην Ερυθραία της Μικράς Ασίας, τα γαμήλια παινέματα τραγουδιούνταν κυρίως από γυναίκες, με προεξάρχουσα του ομίλου μια καλλίφωνη και «πολλόξερη», δηλαδή μια που γνώριζε πλήθος στιχάκια, αυτοσχέδια ή καθιερωμένα, από την ανεξάντλητη ποικιλία των διστίχων κάθε ερυθραιώτικης κοινότητας — εδώ της Κάτω Παναγιάς, που φημιζόταν για το πλήθος και το εύρος των τραγουδιών της. Τα παινέματα συνοδεύονταν από το τουμπελέκι, τον «νταβά» (ταψί) ή το ντέφι, ελλείψει άλλων οργάνων στα σπίτια.
Τα τραγούδια του γάμου ξεχωρίζουν για τον λυρισμό, τη φαντασία και τη χάρη τους· είναι γεμάτα από αλληγορίες, μεταφορές, παραλληλισμούς και εικόνες. Με αυτά τραγουδιόταν κάθε στιγμή του γαμήλιου τελετουργικού: το στόλισμα των προικιών, το λουτρό της νύφης, το ξύρισμα του γαμπρού, το ντύσιμο των μελλονύμφων. Μέσα από τα τραγούδια αυτά η κοινότητα επαινεί και εγκωμιάζει, μεταφέρει μελωδικά συμβουλές και νουθεσίες, ευχές και προσδοκίες προς το νέο ζευγάρι — το μελλοντικό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας.
Εκτός από τους νεόνυμφους, με δίστιχα τραγουδιούνταν και τα «παίνια» (έπαινοι) για τους γονείς και τα συμπεθεριά, για τους κουμπάρους, ακόμη και για τον προξενητή ή τους «γαμούσηδοι», δηλαδή τους καλεσμένους. Με δίστιχα επίσης, σε διαφορετικούς όμως ρυθμούς (συρτούς, μπάλους και καρσιλαμάδες), χόρευαν στο γαμήλιο γλέντι μετά τη στέψη.
Στο παρόν κατωπαναούσικο τραγούδι, τα δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα επαινούν την ομορφιά της νύφης, προτρέπουν τον γαμπρό να την προσέχει, εύχονται μακροζωία στο ζευγάρι και καλούν τον κουμπάρο να «δευτερώσει» την κουμπαριά, βαφτίζοντας το πρώτο παιδί τους. Τα οκτασύλλαβα γυρίσματα, με επιγραμματική πυκνότητα και ποιητική αμεσότητα, προτρέπουν τη νύφη να δώσει προσοχή στα λόγια και να χαρεί τον γάμο της.
Για την επωδό «τριαλαλά, λαλαλά…» μετά από κάθε τσάκισμα —τόσο συνηθισμένη σε πολλά ερυθραιώτικα τραγούδια— ο Σίμων Καράς επισημαίνει εύστοχα, σχολιάζοντας έναν μπάλο από το Ρεΐσντερε (χωριό κοντά στην Κάτω Παναγιά), στον δίσκο Τραγούδια Μυτιλήνης και Μικράς Ασίας (SDNM 125, B5), ότι:
«Χαρακτηριστική ιδιοτυπία εδώ είναι το φωνητικό γύρισμα “Τριαλαρέλα, ρέλα, ρελαλά”, φωνητική απομίμησις οργανικών κρουμάτων, όπως γίνεται εις την εκκλησιαστική μουσική διά των κρατημάτων (τερετισμών και νενανισμών)».
Ένα παρόμοιο τραγούδι, επίσης από την Κάτω Παναγιά, με τίτλο Ποιος ήταν ο προξενητής, έχει καταγραφεί στον δίσκο του Λυκείου των Ελληνίδων Τραγούδια και χοροί από τη Σμύρνη και την Ερυθραία της Μικράς Ασίας (LCGW 113, B4).
Θοδωρής Κοντάρας (2022)
Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία Μικρασιάτικα τραγούδια με τη Δόμνα Σαμίου, που πραγματοποιήθηκε στις 8 Μαρτίου 2005 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Το κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου τον Ιούλιο του 1978 στην Κάτω Παναγιά της Κυλλήνης, από πρόσφυγες με καταγωγή από την Κάτω Παναγιά Ερυθραίας. Της το τραγούδησε μια γυναίκα, παίζοντας ντέφι, και της ανέφερε επίσης τους παρακάτω στίχους:
Νύφη μου, καλορίζικια, να ζήσεις, να γεράσεις,
το νέο που σου δώσαμε, να τον καλοπεράσεις.
Γαμπρέ μου, σε παρακαλώ, μια χάρη να μου κάνεις·
το άνθος που σου δίνουμε, να μη μας το μαράνεις.
Κάτω Παναγιά Ηλείας, 1978
© Αρχείο Δόμνας Σαμίου
Τα Τραγούδια και οι Τόποι τους – Η Χερσόνησος της Ερυθραίας
Τραγούδια, πληροφορίες, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τις κωμοπόλεις, τα χωριά και τους οικισμούς όπου ζούσαν Ρωμιοί έως το 1922.
Περιήγηση πάνω σε έναν διαδραστικό χάρτη με οδηγό το Αρχείο Δόμνας Σαμίου.
ΞΕΚΙΝΗΣΤΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ
Τραγούδι
Ντέφι
