00:00
Οψές επέ- οψές επέρνου ποταμούς και διά- ε, και διάβαινα γιοφύρια
και διά- ε, και διάβαινα γιοφύρια κι άκουσα κι α- κι άκουσα κι αναστεναγμούς
κι άκουσα κι α- κι άκουσα κι αναστεναγμούς και ρω- ε, και ρώτηξα είντα ‘ναι.
Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γης τονε τρομάσσει,
βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέτ’ ο απάνω κόιμος1
κι ο κάτω κόιμος άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια
κι η πλάκα τον ανατριχιά πώς θα τονε σκεπάσει,
πώς θα σκεπάσει τον αϊτό, [τσι γης τον αντρειωμένο,
γιατί κι όντες ψυχομαχεί, λόγια αντρειωμένα λέγει.
– Να ‘χεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια2,
να πάθιουν τα πατήματα, να ‘πιανα τα κερκέλια
να ‘δουδα σείσμα τ’ ουρανού.]
1κόιμος: κόσμος
2κερκέλι: κρίκος
Από τα τραγούδια του «κύκλου του Διγενή», τα πιο γνωστά και διαδεδομένα, και ανάμεσά τους τα ελάχιστα που αναγνωρίζονται πια από τους μελετητές ως ακριτικά, είναι εκείνα που αναφέρονται στο θάνατο του αήττητου ηρώα. Βλ. τραγούδια Ο Κωσταντής κι ο Κωσταντάς, Ο Χάροντας και οι αντρειωμένοι, Οψές επέρνου ποταμούς. Ακρίτας πάει και σο κυνήγ‘, Ο Χάρος μαύρα φόρησεν, Ο Διγενής ψυχομαχάει.
Για τη λαϊκή φαντασία είναι αδιανόητο ένας τέτοιος ήρωας να υποταχτεί στην κοινή μοίρα των κοινών ανθρώπων και να αφεθεί να πεθάνει. Πράγματι η ηρωική νοοτροπία και ιδιοσυγκρασία δεν χαρακτηρίζεται από φιλοσοφικό στοχασμό. Έρμαιο των παρορμήσεων και της δύναμής του, ο ήρωας για άλλη μια φορά θα προκληθεί και θα προκαλέσει τον αντίπαλο κι ας είναι ο ίδιος ο Χάρος, για ακόμη μια φορά στη σειρά των αναρίθμητων κατορθωμάτων του θα παλέψει μαζί του, απλώς τη φορά αυτή θα νικηθεί.
Το θέμα του θανάτου του Διγενή προέρχεται από το παλιότερο πλούσιο προφορικό αφηγηματικό υλικό που αναφερόταν στην προσωπικότητα, τη ζωή και τα κατορθώματα των λαοφιλών ακριτών ηρώων. Ωστόσο, το γεγονός ότι η πάλη με το Χάρο απουσιάζει από τις παραλλαγές του έπους του Διγενή οδήγησε αρκετούς παλαιούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι το θέμα ήταν άγνωστο στη μεσαιωνική λαϊκή σκέψη και επίσης στάθηκε ως επιχείρημα στους υποστηρικτές της άποψης ότι το γραπτό έπος είναι προγενέστερο των τραγουδιών.
Ο παλαιότερος και πλουσιότερος τύπος τραγουδιού, εκείνος που κατά τον Νικόλαο Πολίτη αποτελεί ανακεφαλαίωση των άθλων του ακρίτη Διγενή και που έχει και την πιο στενή συνάφεια με το γραπτό έπος, αντιπροσωπεύεται στη συγκεκριμένη ενότητα από την κυπριακή παραλλαγή (βλ. τραγ. Ο Χάρος μαύρα φόρησεν).
Από τα υπόλοιπα τραγούδια που περιλάβαμε στην ενότητα αυτή μερικά συνδέονται χαλαρά με τις παραδόσεις για το θάνατο του Διγενή ή ακόμη και με τον επικό κύκλο γενικότερα (βλ. τραγ. Ο Κωσταντής κι ο Κωσταντάς), περιέχουν όμως ονόματα και κάποιους στίχους αλλά και έννοιες που σχετίζονται με τα ακριτικά, και εκτός από την κεντρική ιδέα του θανάτου αναφέρονται και σε άλλα θέματα της καθημερινής αγροτικής, οικογενειακής, ερωτικής ζωής του ηρώα. Μιράντα Τερζοπούλου (2017)
Ηχογραφήθηκε σε στούντιο, στις 21/10/2004.
Οι συμπληρωματικοί στίχοι προέρχονται από απόδοση του Χαρίδημου Μαναρόλη την οποία κατέγραψε η Δόμνα Σαμίου στους Λάκκους Χανίων, το 1965.
Δείτε το τραγούδι σε άλλη εκτέλεση με τη Δόμνα Σαμίου
Τραγούδι
