Η Δόμνα Σαμίου τραγουδά τη φύση και τον έρωτα

Στα παλιότερα χρόνια η φύση αποτελούσε αντικείμενο λατρείας και δέους για τον άνθρωπο, όχι εμπόδιο στα σχέδιά του, όχι στόχο καταστρεπτικής μανίας. Στις μέρες μας όλο και πιο συχνά ακούμε για πλημμύρες, για μεγάλες πυρκαγιές δασών, για οικολογικές καταστροφές.

Αιτία; Η απληστία του σημερινού ανθρώπου, το χάσιμο της επαφής με το πολύτιμο, πανέμορφο φυσικό περιβάλλον.

Με αυτό το δίσκο ακτίνας, λοιπόν, θέλω να υπενθυμίσω και να υπογραμμίσω ότι για τους ανθρώπους πριν από μας που έφτιαξαν τα τραγούδια που παρουσιάζουμε εδώ οι συνεργάτες μου κι εγώ, η φύση συγκέντρωνε όλες τις ομορφιές του κόσμου που μας περιβάλλει: από το «φεγγάρι που φωτάει ως το πρωί» ως το «μαργαριταροσπαρμένο περιβόλι», από το «ψιλόλιγνο κυπαρίσσι» ως τα πολύχρωμα άνθη του αγρού.

Ακόμα και για να αναφερθεί στα πιο αγαπημένα του πρόσωπα, ο λαός δανειζότανε στοιχεία από τον φυσικό κόσμο: «πέρδικά μου πλουμιστή» – «σγουρέ βασιλικέ μου» – «βιολέτα μ’ ανθισμένη»… η κοπέλα. «Σταυραετός» – «ψηλό κυπαρίσσι» ή «ορμητικός ποταμός»… ο νέος.

Θαυμάζω απεριόριστα τους στίχους και τις μελωδίες που εμπνεύστηκαν απλοί συνάνθρωποί μας και θέλησα να μοιραστώ μαζί σας την ομορφιά αυτών των τραγουδιών που συγκέντρωσα: διαφορετικά για κάθε εποχή του χρόνου, για κάθε περίσταση, για κάθε περιοχή. Θέλησα να σας θυμίσω ότι τότε οι άνθρωποι αγαπούσαν και σέβονταν τη φύση και το περιβάλλον.

Δόμνα (2005)

Τα έθιμα που με προσαρμοστική πλεύση αναμορφώνονται, προκαλώντας συχνά τις αντιδράσεις των μεγαλυτέρων, δεν απομακρύνονται από το κύριο σκοπούμενο που συνταιριάζει το μαγικό κύκλο της βλάστησης και αυτό του εργατικού μόχθου. Η άρρηκτη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό κόσμο που εκφράζεται από ένα ποικιλότατο σύνολο δοξασιών, πρακτικών και καλλιτεχνικών δημιουργημάτων. Εθιμικές τελετουργίες και δρώμενα, ταιριασμένα με τα ανάλογα τραγούδια, αναδεικνύουν την πολυσήμαντη διάδραση υλικού και άυλου κόσμου για την κατόρθωση «του καλού».

Η λαϊκή σοφία, εκφρασμένη μέσα από μύθους, θρύλους και παραδόσεις οδηγεί τα βήματα συγχρόνων μυστών σε νέες επιτελέσεις.

Με αφετηρία το φθινόπωρο που σηματοδοτεί την έναρξη του εργατικού αλλά και του εκκλησιαστικού χρόνου μπορούμε, αν περιδιαβούμε τον ελλαδικό χώρο ακούγοντας τραγούδια συνδυασμένα με τα ανάλογα δρώμενα, να ταξιδέψουμε νοητά στο χώρο και το χρόνο. Θα ανακαλύψουμε όχι μόνο μουσικές αλλά και σύγχρονες λατρευτικές παραδόσεις που θεωρούσαμε ανύπαρκτες η λησμονημένες. 

Με αφετηρία Σεπτεμβριανά έθιμα του αγροτικού κύκλου όπως τα «πολυσπόρια» το «αστρολόγισμα» και το «ροδίτη» θα φτάσουμε στα έθιμα του φθινοπωρινού τρύγου που πραγματοποιούνται ακόμα και σήμερα -σύμφωνα με τις κοινωνικές επιταγές του κύκλου του μόχθου- και σε αστικές περιοχές όπως τα Μεσόγεια Αττικής.

Ακολουθώντας την πορεία του κύκλου του χρόνου θα συναντήσουμε τις γονιμικές φυσιολατρικές τελετουργίες του χειμώνα, που κορυφώνονται με τις δωδεκαμερίτικες ζωόμορφες μεταμφιέσεις και τις γαμήλιες αναπαραστάσεις του βορειοελλαδικού χώρου.

Το δεύτερο, εαρινό μέρος του χρόνου, αφιερωμένο στην αναγέννηση της φύσης κατακλύζεται από τις ανοιξιάτικες γιορτές της υπαίθρου. Τελετουργικοί μαγικο-ευετηριακοί αγερμοί όπως τα χελιδονίσματα αναγγέλλουν την έλευση του «Φυτευτή» και του νέου φωτός. Σαρακοστιανά και πασχαλινά έθιμα, διττές εκφάνσεις της αρμονικής σύνδεσης εκκλησιαστικών και λαϊκών ανακλαστικών εθίμων, δίνουν συμβολική ανακούφιση στις μεταφυσικές ανησυχίες των ανθρώπων.

Τα Καλαματιανά αερόστατα της σαρακοστής, ως αλληγορικοί ταξιδευτές του αναγεννημένου φωτός μυούν στην ανανέωση της ζωής, ενώ τα μαγιάτικα δρώμενα των Μεγαρέων συναρτούν την αναγέννηση φύσης και ανθρώπων. Η «αναστημένη» φύση συμπυκνωμένα απεικονιζόμενη στα πρωτομαγιάτικα επινίκια στεφάνια, συνταιριάζεται με τη νίκη του φωτός στα εορταστικά δρώμενα του θερινού Ηλιοστασίου.

Τα φωτολατρικά έθιμα του Αϊ-Γιάννη του Κλήδονα, οι πανηγυρικές θερινές εκδηλώσεις, κατακλείδες του μαγικού βλαστικού-αγροτικού κύκλου, ολοκληρώνουν το ταξίδι μέσα από τις λαϊκές τελετουργίες-ευχές για την ευόδωση των γονιμικών στόχων.

Έτσι, τα δρώμενα και το τραγούδημα, ως μέσα έκφρασης και μετάδοσης της λαϊκής σοφίας, μπορούν να θυμίσουν στους παλιούς και να μυήσουν τους νεότερους στα μυστήρια του παραδοσιακού, κοινού «φυσικού» κόσμου.

Ζωή Ν. Μάργαρη (2005)

Τα τραγούδια, συνταιριάζοντας το λόγο με το μέλος, παρουσιάζουν ένα άριστο μέτρο παρομοίωσης ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση.
Δημήτριος Λουκάτος, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, 1977