Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου – Εύβοια, Κάρυστος

Το «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου» ήταν μια σειρά εκπομπών που προβλήθηκαν στην ΕΡΤ την περίοδο 1976-1977. Κάθε επεισόδιο ήταν αφιερωμένο στη μουσική και χορευτική παράδοση κάποιας διαφορετικής περιοχής της Ελλάδας.

Στους Μύλους, λίγο έξω από την Κάρυστο, η κομπανία του Παναγιώτη Μήλα τραγουδά  το γνωστό θαλασσινό εργατικό τραγούδι Η τράτα μας η κουρελού. Οι Μύλοι πήραν το όνομά τους από τους επτά νερόμυλους που υπήρχαν εκεί στο παρελθόν.

Η ίδια παρέα τραγουδά το πιο αγαπημένο τραγούδι της περιοχής, τον Μυλωνιάτικο συρτό Στους Μύλους, στον Αργασταρά και χορεύουν κάτοικοι της περιοχής. Το χαρακτηριστικό του τραγουδιού είναι η αναφορά σε τοπωνύμια της περιοχής όπως Μύλοι, Αργασταράς, Μεκουδίνα, Γραβιάς και Κάστρο. 

Στους Μύλους στον Αργασταρά, στα τρία πηγαδάκια
Καθόταν τρεις μελαχρινές με τ’ άσπρα φουστανάκια
Η μια κοιτάει τον ουρανό κι η άλλη το φεγγάρι
η τρίτη η μικρότερη κοιτάει το παλικάρι
Η Μεκουνίδα καίγεται, το Κάστρο καμαρώνει
και ο καημένος ο Γραβιάς κλαίει και δε μερώνει
Στους Μύλους σφάζουν πρόβατα, στην Κάρυστο κριάρια
στης Μεκουνίδας το χωριό σφάζονται παλικάρια

Στο μικρό ορεινό χωριό Άγιος Δημήτριος η Δόμνα συνάντησε τον 87χρονο μπαρμπα-Σωτήρη Κρίσιλια, τον γηραιότερο λυράρη της περιοχής, της γνωστής μουσικής οικογένειας των Κρισιλιάδων. Τώρα πια δεν παίζει παρά μόνο τραγουδάει. Τα τραγούδια που ξέρει ο μπαρμπα-Σωτήρης είναι άγνωστα στους νεότερους. Τραγουδά την παραλογή Κόρη ξανθή τραγούδησε που ο άνδρας της «γυρεύει γάλα από λαγό, τυρί απ’ άγριο γίδι». Με βάση αυτήν την καταγραφή η Δόμνα Σαμίου ερμήνευσε το τραγούδι στον δίσκο Παραλογές.

Ο γιος του μπαρμπα-Σωτήρη, ο Μάνθος Κρίσιλιας, πιστός στην παράδοση των τσομπάνηδων, παίξει με τη φλογέρα του έναν ποιμενικό σκοπό.

Ο Γιάννης Κρίσιλιας τραγουδά και παίζει στο βιολί του το αρβανίτικο ερωτικό τραγούδι Στούρα μαντίλιν νe κράχατ (Έριξα το μαντίλι στους ώμους) με τη συνοδεία λαούτου.

Στούρα μαντίλιν νe κράχατ
Εδέ βάϊτα ντe στeπι
Μe στρόι μeμα τe φλιέρe
Πο σι τe φλιέρ πα τι.

Ντe δρόμ’ τσόιμ ε μέρμe
Νανί τσe καμ καιρό
Ψε ντο μe μαρ νιάτρ
Τε κες τe μάδe καημό.

Ντe βαρ τσe ντο μe βeνε
Ντο βισ ντe βeσ νιe βιe
Πο τe τe μαρ μάλι
Τe βισ τe ρισ νe χιε.

Απόδοση στα ελληνικά
Έριξα το μαντίλι στους ώμους
και πήγα στο σπίτι.
Μου έστρωσε η μάνα να κοιμηθώ
αλλά πώς να κοιμόμουνα χωρίς εσένα;

Στο δρόμο βρες με και πάρε με
τώρα που έχω καιρό
γιατί θα με πάρει άλλος
να το έχεις μεγάλο καημό.

Στον τάφο που θα με βάλουν
να ’ρθεις να φυτέψεις ένα δέντρο
όταν με λαχταρήσεις
να ’ρθεις να κάτσεις στη σκιά του.

Οι πληροφορίες είναι από το βιβλίο του Γιάννη Π. Γκίκα «Οι Αρβανίτες και το αρβανίτικο τραγούδι στην Ελλάδα», Αθήνα 1978.

Ο Καβοντορίτικος είναι τοπικός χορός της νότιας Καρυστίας. Λέγεται και Καλλιανιώτικος γιατί έχει τις ρίζες του στο χωριό Καλλιανή (Καλλιάνος). Παίζεται συνήθως από λύρα και λαούτο ή τσαμπούνα και λαούτο. Όταν δεν υπάρχουν αυτά τα όργανα –όπως εδώ– τότε τον παίζουν με βιολί και λαούτο.

Στον Καβοντόρο, εκτός από τις συνηθισμένες τσαμπούνες, υπάρχει και τσαμπούνα με αυλό μπάσου που λέγεται «τσαμπούνα με ζουρνά». Ο μόνος παίκτης αυτού του οργάνου που υπάρχει στην Καρυστία είναι ο Θοδωρής Μπουγιούκος που μένει στο χωριό Κάψαλα. Το όργανο το έχει φτιάξει μόνος του και έμαθε την τέχνη από τον παππού του.

Η Αχλαδερή ή Αχλαδερό, παρόλο που γεωγραφικά βρίσκεται στη βόρεια Καρυστία, φυλετικά και μουσικά ανήκει στη νότια. Το χωριό έχει τοπική μουσική παράδοση. Προπολεμικά υπήρχαν τρεις ζυγιές λυροντάουλα, σήμερα απόμεινε ένας, ο μπαρμπα Μίσθος Κοκκίνης. Η αδελφή του κυρά-Μαριγώ παίξει νταούλι. Όταν ήταν μικρή συνόδευε τον πατέρα της στα πανηγύρια όπου εκείνος έπαιξε λύρα. Παίζουν δυο παραλλαγές του σκοπού Αρβανίτικο, με λύρα και, κατόπι, με λύρα και νταουλάκι.

Στην Αχλαδερή, ο Τάσος Πάλλης τραγουδά το τραγούδι Πέρα στους πέρα κάμπους παίζοντας το νταούλι και τον συνοδεύει ο Θεμιστοκλής Κοκκίνης με τη λύρα του.

Στην παραλία στα Νέα Στύρα, ο ξακουστός λαουτιέρης της περιοχής Μήτσος Μεϊντάνης παίζει ένα σόλο με το λαούτο του. Ο Μεϊντάνης κατάγεται από οικογένεια μουσικών, ο παππούς του έπαιζε λαούτο και λύρα και ο πατέρας του βιολί.

Στην ίδια παραλία, ο γιος του Μήτσου Μεϊντάνη, ο Χρήστος Μεϊντάνης, τραγουδά και παίζει στην κιθάρα το αρβανίτικο συρτό Κουσσ ε ε σκούντι ντάρδενε (Kush e shkundi dardhëne / Ποιος τίναξε την αχλαδιά) μαζί με τον Μήτσο Μεϊντάνη στο λαούτο.

Οι δυο μουσικοί λένε το γνωστό αρβανίτικο τραγούδι Ρα καμπάνα Υπαπαντήσε (Ra kambana e Papandisë / Χτυπάει η καμπάνα της Υπαπαντής). Και όπως είπαν στην κάμερα, είναι ένα τραγούδι που τους το ζητάνε πάντα στα πανηγύρια.

Στο τέλος, αφού άναψε το κέφι, συνεχίζουν στην ίδια μελωδία με το Λεμονάκι μυρωδάτο όπου τραγουδά και η Δόμνα Σαμίου.

Ρα καμπάνα Υπαπαντήσe
Γκρου βάιζο τe βεσ τe κλήσe.

Ρα καμπάνα ντι τρι χέρe
Γκρου βάιζο τe βεσe τσεμπέρα.

Έα, νάνι, νάνι, κατανάνι
Σε για μeμα γκα μποστάνι. 

Απόδοση στα ελληνικά

Χτύπησε, η καμπάνα της Υπαπαντής
σήκω κόρη να πας στην εκκλησία.

Χτύπησε η καμπάνα δυο τρεις φορές
σήκω κόρη να βάλεις το τσεμπέρι.

Έλα τώρα, τώρα αμέσως
που είναι η μάνα σου στο μποστάνι.

Οι πληροφορίες είναι από το βιβλίο του Γιάννη Π. Γκίκα «Οι Αρβανίτες και το αρβανίτικο τραγούδι στην Ελλάδα», Αθήνα 1978.

Συνεργάτες

Έρευνα, επιλογή και παρουσίαση: Δόμνα Σαμίου
Σκηνοθεσία: Ανδρέας Θωμόπουλος
Διευθυντής φωτογραφίας: Συράκος Δανάλης
Ηχολήπτης: Τάσης Παλατσιόλης